Xa Tiền Tử – dẫn nước về đúng lối, làm sạch phế, sáng tầm nhìn
Có những tắc nghẽn không vì đông đặc – mà vì thấp tà đọng mãi không tiêu
Một người tiểu dắt, nóng rát đường tiểu, nước tiểu vàng đặc như trà đặc.
Một cụ già phù hai chân, tiểu ít, ho đàm trắng, thở khò khè, ngực nặng.
Lại có người trẻ viêm kết mạc đỏ mắt, miệng đắng, bụng đầy, đại tiện lỏng.
Ấy là khi thấp nhiệt đọng lại – không thoát được đường tiểu – tràn lên phế, xuống ruột, lên mắt.
Người thầy thuốc không chọn thuốc tả mạnh – mà đặt vào toa một nắm hạt nhỏ tròn mịn – chính là Xa Tiền Tử, để dẫn thấp ra theo đường tiểu, làm sạch phế – sáng lại những chỗ bị mờ.
Giai thoại – Thầy đồ phù chân, ho đàm và chén trà mã đề sáng sớm
Một thầy đồ tuổi xế chiều, hay ho khụt khịt, phù chân nhẹ, tiểu tiện kém, sáng dậy đỏ mắt.
Người ta mời ông dùng thuốc bổ – ông lắc đầu.
Chỉ nhờ học trò nấu sẵn trà Xa Tiền Tử – Cam thảo – Mạch môn – Trần bì.
Một tuần sau – chân nhẹ, tiếng ho trong, mắt long lanh lại.
Ông nói:
“Mỗi người đều có chỗ thấp – hễ giữ được cho nước đi đúng đường, thì thân – phế – tâm đều thông.”
Tính vị và công năng – ngọt, hàn – lợi thủy – thẩm thấp – thanh phế – chỉ khái – minh mục
Xa Tiền Tử – vị ngọt nhẹ, tính hàn, quy kinh thận – bàng quang – phế – can.
• Lợi thủy – thông lâm: trị tiểu dắt, tiểu buốt, tiểu vàng, viêm tiết niệu
• Thanh phế – hóa đàm – chỉ khái: dùng khi ho đàm dính, ngực nặng, khó thở
• Minh mục – sáng mắt: hỗ trợ đỏ mắt, chảy nước mắt, mờ mắt do can nhiệt
• Thẩm thấp – trừ nhiệt ở ruột: dùng trong tiêu chảy do thấp nhiệt, viêm đại tràng nhẹ
Cách chọn thuốc tốt và các phương pháp bào chế
Xa Tiền Tử là hạt chín của cây mã đề (Plantago asiatica hoặc Plantago major), thu hái khi quả chuyển nâu, phơi khô.
✔️ Loại tốt:
• Hạt tròn, nhỏ như vừng đen, màu nâu đỏ sẫm, bóng nhẹ, không vỡ vụn, không lẫn cát
• Khi sao có mùi thơm bùi như ngũ cốc non, vị ngọt dịu, không đắng
• Ngâm nước nở ra lớp nhầy trong suốt – chính là phần giữ ẩm và nhuận phế
📌 Cách dùng:
• Sao vàng, sao muối hoặc sao qua cát – tuỳ mục đích điều trị
• Phối với Trạch tả – Phục linh – Hoàng bá – Cam thảo – Mạch môn – Bối mẫu – Tang bạch bì
• Có thể nấu cháo – hãm trà – sắc nước – hoặc tán bột uống
Bên cạnh những gì ta đã biết…
Xa Tiền Tử có mặt trong nhiều toa:
• Toa thanh nhiệt lợi niệu: Xa Tiền Tử – Trạch tả – Hoàng bá – Ý dĩ
• Toa tiêu đàm trị ho có đàm nhiều: Xa Tiền Tử – Bán hạ – Bối mẫu – Trần bì – Cam thảo
• Toa sáng mắt – trừ can nhiệt: Xa Tiền Tử – Cúc hoa – Kinh giới – Hạ khô thảo
Y học hiện đại ghi nhận:
• Chứa chất nhầy (mucilage), aucubin, plantaginin, flavonoid
• Tác dụng lợi tiểu, chống viêm đường tiết niệu, long đờm, làm mát gan, điều hòa đường ruột
• Hỗ trợ điều trị viêm bàng quang, viêm phổi nhẹ, đau mắt đỏ, tiêu chảy nhiễm khuẩn
Đừng quên…
• Không dùng cho người tỳ vị hư hàn – tiêu chảy nhiều – hay lạnh bụng
• Uống lâu nên phối thêm ấm vị như Trần bì, Cam thảo để không làm tổn tỳ
• Hạt có nhầy – cẩn trọng với người tắc ruột hoặc liệt ruột nhẹ
Xa Tiền Tử – hạt nhỏ lặng lẽ mở đường nước, làm mát khí và sáng đôi mắt
Không thơm,
Không ngọt,
Chỉ là những hạt tròn nâu nằm ẩn dưới gốc mã đề ven đường,
vậy mà dắt nước ra khỏi bàng quang tắc nghẽn,
giúp tiếng ho nhẹ lại khi phế bị đàm quấy rối,
và trả lại cho người già đôi mắt trong sau bao ngày khói bụi cuộc đời.
