Tô Tử – hạt nhỏ làm dịu ho, nhuận khí
Có những tiếng ho không vì lạnh, không vì nóng – mà vì khí không thuận đường
Một người lớn tuổi, ho nhẹ mà dai, ho lúc chiều tối, kèm đờm lỏng – càng ho càng mỏi.
Một người tức ngực nhẹ, khó thở sau khi gắng sức, ho kèm tiếng khò khè, bụng dưới hay đầy, phân khô.
Có người bị táo bón, không do nhiệt – mà do khí hư, ruột yếu, bụng dưới chùng – rặn không nổi.
Ấy là lúc khí nghịch lên, phế khí uất, đại trường khô.
Người thầy thuốc không chọn thuốc mạnh – mà đưa vào một hạt nhỏ – vị ôn, hành khí, lại nhuận tàng phủ.
Đó là Tô Tử – hạt của cây tía tô, mềm nhưng thấm sâu – làm cho khí hạ, đờm tan, ho dịu, bụng nhẹ.
Giai thoại – Người già ho mãi không dứt và hạt cây sau vườn
Một cụ ông ngoài bảy mươi, ho nhẹ mà dai dẳng cả tháng, uống thuốc ho mãi không dứt. Cảm giác tức ngực, ho không thành tiếng, người mỏi – ăn ít, phân khô.
Bác sĩ bảo: “Không viêm, không nhiễm – chắc do tuổi.”
Gặp thầy thuốc già, ông cười:
“Không phải vì tuổi – mà vì khí không thuận, phế không hạ, đại trường không nhuận.”
Ông chỉ ra góc vườn hái nắm hạt tía tô, sao sơ, tán uống. Phối thêm Trần bì – Cam thảo – Bán hạ chế.
Một tuần sau – cụ ho dịu dần, đại tiện đều, ăn ngon, tinh thần khởi sắc.
Cụ bảo:
“Tưởng đâu thuốc lớn, hóa ra chỉ là hạt cây cũ…”
Tính vị và công năng – cay, ấm – giáng khí – hóa đàm – chỉ khái – nhuận tràng
Tô Tử – vị cay, tính ấm, quy kinh phế – đại trường.
• Giáng phế khí – hóa đàm – chỉ khái: trị ho dai, ho khò khè, khí nghịch, khó thở nhẹ do đàm trệ
• Ôn trung – hành khí: dùng cho bụng đầy, tức ngực, chướng hơi, ăn chậm tiêu, tỳ khí hư
• Nhuận tràng thông tiện: trị táo bón ở người già, sau sinh, người yếu mệt – không thể rặn
• Dịu – lành – dễ phối, dùng lâu ngày mà không hại khí
Cách chọn thuốc tốt và các phương pháp bào chế
Tô Tử là hạt chín phơi khô của cây Tía tô (Perilla frutescens), thường thu hoạch khi hạt chuyển màu nâu.
✔️ Loại tốt:
• Hạt nhỏ, hình cầu hơi dẹt, màu nâu sẫm hoặc nâu đỏ, thơm dịu, không lép, không vụn
• Khi nhai có mùi thơm hơi cay, hậu hơi ngậy nhẹ, không có mùi mốc
• Không sâu mọt, không có lớp bụi trắng lạ – hạt chắc, nhẹ mà không lép
📌 Cách dùng:
• Thường sao sơ hoặc sao qua với muối/đất, rồi tán bột hoặc sắc thuốc
• Phối với Trần bì – Bán hạ – Tử uyển – Hạnh nhân – Cam thảo để trị ho đàm
• Dùng đơn độc trong trường hợp táo bón khí hư – sau sinh – tuổi già
Bên cạnh những gì ta đã biết…
Tô Tử có mặt trong nhiều toa thuốc:
• Toa trị ho khò khè nhẹ ở người già: Tô Tử – Trần bì – Cam thảo – Bán hạ chế – Tử uyển
• Toa hành khí – nhuận tràng: Tô Tử – Chỉ thực – Hương phụ – Đại hoàng chế – Cam thảo
• Toa hỗ trợ phế khí hư – suyễn nhẹ: Tô Tử – Nhân sâm – Mạch môn – Tang bạch bì – Hạnh nhân
Y học hiện đại ghi nhận:
• Chứa acid béo không bão hòa (omega-3), flavonoid, tinh dầu perillaldehyde
• Có tác dụng giảm ho, long đờm, chống co thắt phế quản, điều hòa nhu động ruột
• Hỗ trợ điều trị viêm phế quản mãn, suyễn nhẹ, táo bón tuổi già
Đừng quên…
• Không dùng cho người đang tiêu chảy do hàn thấp, đàm thấp nặng, ho có nhiều đờm vàng đặc
• Không dùng liều cao kéo dài với người tỳ vị yếu – dễ gây lỏng phân
• Tác dụng nhẹ – cần phối hợp đúng để hiệu quả rõ rệt
Tô Tử – hạt nhỏ không chỉ làm dịu ho mà còn giúp khí biết đường đi xuống
Không rực rỡ,
Không quý hiếm,
Chỉ là hạt nhỏ của cây rau vườn quen thuộc,
vậy mà giúp tiếng ho thôi dội lên ngực mỗi đêm,
làm nhẹ tiếng thở khò khè,
và đưa khí trệ, đờm tắc, táo kết… về lại đúng chiều xuôi.
