Thị Đế – chiếc cuống khô giữ lại tiếng nấc đang nghẹn giữa lồng ngực
Có những tiếng nấc không vì no – vì đói – mà vì khí trào, huyết nghịch…
Tiếng nấc có thể ngắn, bất chợt – rồi hết.
Nhưng cũng có tiếng nấc kéo dài từng đợt, vang trong ngực – khiến người mệt, ăn không yên, ngủ không tròn.
Người ốm dậy bị nấc, người bệnh nặng cuối ngày nấc liên hồi – thuốc Tây dừng, vẫn nấc.
Ấy là lúc khí nghịch xộc lên, âm dương không điều hòa, trung tiêu tắc, mà tông khí không yên.
Người thầy thuốc khi ấy, không vội dùng thuốc mạnh, mà lấy ra một thứ khô nhẹ – cứng giòn – hình tai nhỏ cong cong:
Cuống quả hồng chín – gọi là Thị Đế hay Tai Hồng.
Một vị thuốc bình dị mà trấn khí nghịch rất khéo, giúp tiếng nấc đang đập ngực nghẹn họng tự lui xuống mà không cưỡng ép.
Giai thoại – Người cha nấc cụt cả ngày và chiếc tai khô trong gói thuốc xưa
Một người cha già ốm dậy, ăn được nhưng cứ nấc.
Ban đầu mỗi giờ vài lần – sau đó nấc liên tục, mỗi lần vài chục cái, không ngủ được, không thở sâu được.
Gia đình dùng gừng – uống men tiêu – bấm huyệt – vẫn không dứt.
Một thầy thuốc già ghé qua, không khám, chỉ lấy ra trong túi một nắm tai khô nhỏ – chính là Thị Đế, sao thơm lên, sắc cùng Sinh khương – Trúc diệp – Bán hạ.
Ba lần uống, tiếng nấc giảm dần. Bảy lần, hết hẳn.
Ông chỉ nói:
“Tiếng nấc không ở cổ – mà ở khí. Tai quả hồng khô rồi, nhưng vẫn biết lắng nghe khí nghịch mà dỗ cho nó lui về.”
Tính vị và công năng – đắng, chát, bình – giáng khí – chỉ ẩu – chỉ nấc – tiêu thực
Thị Đế (Tai Hồng) – vị đắng nhẹ, chát dịu, tính bình, quy vào phế – vị – đại trường.
• Giáng nghịch – chỉ nấc: dùng khi nấc cụt kéo dài, sau ốm, sau phẫu thuật, hoặc do khí nghịch từ trung tiêu
• Chỉ ẩu – trị buồn nôn nhẹ: phối với Sinh khương – Bán hạ trị nôn do khí trệ
• Tiêu thực nhẹ – trừ tích: dùng khi ăn không tiêu gây đầy ngực, ợ hơi – sinh nấc
💡 Thị Đế trị nấc hay nhất khi nấc vô cớ – không sốt, không đau, không đầy, nhưng khí cứ nghịch lên mà không dừng.
Cách chọn thuốc tốt và các phương pháp bào chế
Thị Đế là cuống quả hồng chín (Diospyros kaki), được hái sau khi quả chín rụng, phơi hoặc sấy khô kỹ.
✔️ Loại tốt:
• Hình dáng như tai nhỏ cong, cứng nhẹ, màu nâu sẫm hoặc nâu xám
• Mùi thơm nhẹ, không hôi mốc, không mục, khi sao thơm thì thơm như gỗ non
• Khi sắc ra nước có vị chát dịu, đắng nhẹ, hậu ngọt thoảng
📌 Cách dùng:
• Sao thơm hoặc sao đen để tăng tác dụng giáng khí – chỉ nấc
• Phối với Sinh khương – Trúc diệp – Bán hạ – Chỉ thực trong các toa trị khí nghịch – nấc cụt
• Có thể nghiền bột – phối hoàn dùng cho người lớn tuổi, trẻ em nấc kéo dài
Bên cạnh những gì ta đã biết…
Thị Đế thường có mặt trong các toa dân gian và cổ phương:
• Thị Đế hoàn: Thị Đế – Bán hạ – Sinh khương – Trúc diệp – Cam thảo (trị nấc lâu ngày, khí nghịch sau ốm)
• Toa giáng khí trị nấc nhẹ: Thị Đế – Hương phụ – Trần bì – Chỉ xác
• Toa dùng sau phẫu thuật – khi khí trệ gây nấc: Thị Đế – Sa nhân – Phục linh – Bán hạ chế
Y học hiện đại ghi nhận:
• Chứa tanin, flavonoid, vi khoáng từ cuống quả hồng tự nhiên
• Có tác dụng giảm co thắt cơ trơn dạ dày – ức chế phản xạ ho – ổn định thần kinh thực vật
• Hỗ trợ điều trị nấc cụt dai dẳng – buồn nôn – trào ngược nhẹ
Đừng quên…
• Không dùng cho người âm hư hỏa vượng, miệng khô – táo nhiệt
• Không phối với thuốc bổ khí quá mạnh – dễ làm khí rối loạn hơn
• Dùng tốt nhất khi sao thơm rồi sắc nóng – uống khi còn ấm nhẹ
Thị Đế – chiếc tai khô nhỏ khéo dỗ khí nghịch quay đầu
Không hùng hổ,
Không xông xáo,
Chỉ là chiếc cuống nhỏ còn sót lại sau mùa hồng chín,
vậy mà có thể làm im tiếng nấc nghẹn,
giữ lại hơi thở bình an cho người bệnh ốm dậy,
và làm cho một ngày trôi qua không còn ngắt quãng bởi những đợt khí vọt lên…
