Tần Giao – gân xương cựa mình sau những ngày âm ỉ đau
Có những người thức dậy không duỗi nổi tay,
đầu gối thì đau khi trời trở lạnh,
lưng mỏi, cổ cứng, gân không co – xương không giãn.
Hoặc chỉ là một bên vai cấn nhẹ, mà suốt nhiều tháng không hết đau.
Ấy là lúc phong thấp bám sâu vào kinh lạc, tắc nghẽn các đường khí huyết nuôi gân,
là khi các vị hành phong – trừ thấp thông thường không còn đủ sức,
và thầy thuốc cần đến một vị thuốc mạnh mà không nóng, tán mà không tán kiệt –
chính là Tần Giao – một người bạn của gân xương, chuyên gỡ từng nút thắt trong lạc đạo.
Giai thoại – Cái cổ tê cứng của vị thư sinh và sợi dây cột ngang vai
Chuyện kể một thư sinh hay thức đêm đọc sách, đầu cổ nghiêng lệch lâu ngày mà thành ra tê cứng.
Đến khi đau không ngoái được, uống thuốc bổ không khỏi, mới đến tìm một thầy thuốc già.
Ông không bắt mạch lâu, chỉ nhìn cách cậu xoay vai và nói:
“Không phải do huyết hư. Là phong thấp đã bám.”
Rồi cho bài thuốc có Tần Giao – phối Phòng phong – Xuyên khung.
Sau một tuần, cổ cựa được. Hai tuần, có thể cúi đầu lạy tổ tiên.
Cậu thư sinh ghi lại trong nhật ký:
“Tần Giao là người bạn biết gỡ dây. Mà sợi dây đó, đôi khi không thắt ở vai – mà ở tâm trí.”
Tính vị và công năng – cay nhẹ, đắng, hơi hàn, trừ phong thấp – thông lạc – giảm đau
Tần Giao – vị cay, đắng, hơi hàn, quy vào can – đởm – vị, có công năng:
. Trừ phong thấp – thông kinh lạc: chuyên trị đau nhức gân xương, co rút tay chân, phong tê, nửa người lạnh, yếu.
. Giải biểu thấp nhiệt: phối hợp để giải đau đầu do phong nhiệt, mắt đỏ, họng đau, đặc biệt có nhiệt bên trong.
. Lợi niệu – thanh thấp nhiệt ở dưới: dùng trong tiểu đục, tiểu buốt do thấp nhiệt hạ tiêu.
Tần Giao là vị thuốc đặc biệt:
vừa giải phong mà không hao huyết, vừa làm mát gân – không gây co mỏi như nhiều vị trừ phong khác.
Cách chọn thuốc tốt và các phương pháp bào chế – vỏ mịn, ruột chắc, lát tròn, thơm nhẹ
Tần Giao là rễ cây Gentiana macrophylla – loại tốt thường có 2 dạng:
🔹 Tần Giao Bắc (thường nhập):
• Rễ tròn, nhỏ, chắc, ruột vàng nâu, thơm nhẹ, ít xơ – được tước vỏ hoặc thái lát mỏng.
• Khi nếm cay nhẹ – đắng thanh, thơm mát đầu lưỡi.
🔹 Tần Giao Quy (Việt Nam – củ to):
• Củ to như ngón tay cái, ruột đặc chắc, vỏ mỏng, thường còn nguyên rễ tỏa.
• Mùi thơm đậm hơn, dùng trị phong thấp – đau nhức mạnh hơn.
• Dùng bằng cách:
• Sao vàng – tăng tác dụng hành khí – giảm tính hàn.
• Tán thô sắc thuốc – phối Phòng phong – Xuyên khung – Bạch chỉ trị đau đầu, đau cổ, tê mỏi.
• Dùng kết hợp trong bài Trị phong thấp, đau khớp, thần kinh tọa, thoái hóa cột sống.
Bên cạnh những gì ta đã biết…
Tần Giao có mặt trong nhiều bài thuốc kinh điển:
• Cửu vị khương hoạt thang – phối Phòng phong – Độc hoạt – Xuyên khung – Cam thảo trị phong hàn thấp gây đau đầu – đau khớp.
• Tần giao thắng thấp thang – trị phong thấp, đau lưng, đầu gối co duỗi khó, khớp sưng đau không đỏ.
• Dân gian dùng Tần Giao ngâm rượu, phối Thiên niên kiện – Độc hoạt – Tang ký sinh trị thấp khớp, tê liệt chi dưới.
Y học hiện đại cho biết: chứa iridoid glycoside, gentianine, flavonoid, có tác dụng:
• Chống viêm, giảm đau thần kinh, tăng tuần hoàn ngoại vi.
• Bảo vệ dây thần kinh, kháng viêm tại khớp, giảm co rút cơ.
Đừng quên…
. Không dùng cho người hư hàn nặng, tiêu chảy do lạnh.
. Cẩn trọng khi dùng cùng các thuốc tán phong khác – tránh tẩu tán chính khí.
. Không dùng khi gân đau do huyết hư mà không có ứ hoặc phong.
Tần Giao – rễ thuốc biết tìm đến từng đoạn tắc trong gân mà gỡ nhẹ
Không xông thẳng,
Không phá tung,
Chỉ như một người bạn khom lưng chui vào từng kẽ gân,
mở những chỗ cứng – làm mềm những đoạn lạnh,
cho tay chân tìm lại độ uyển chuyển cũ,
và tinh thần không còn bị xiết bởi đau.
