Sơn Tra – quả chua ủ men, đánh thức tỳ vị ngủ quên
Có những người ăn không ngon, bụng đầy ậm ạch,
mỡ quanh eo dày dần mà chẳng kịp nhận ra,
hoặc mỗi bữa đều thấy mệt, ợ hơi – nóng bụng, buồn nôn nhẹ sau ăn…
Ấy là lúc thực tích lâu ngày, tỳ vị mất đi khả năng hóa rã,
dù ăn ít vẫn đầy, uống ít vẫn trướng, men sống trong bao tử như đã ngủ quên.
Khi ấy, không dùng thuốc công mạnh,
mà chỉ cần một quả nhỏ – chua thơm dịu dàng,
thấm vào tỳ vị, đánh thức nhẹ men tiêu – khai mở khí trệ – tán tan tích tụ.
Đó chính là Sơn Tra – một vị thuốc khai vị – tiêu thực – hoạt huyết hóa tích, rất quen mà cũng rất nên trân quý.
Giai thoại – Vị sư già và chén trà chua sau bữa cơm dầu
Trên một đỉnh chùa vùng núi phía Bắc,
có vị sư già không dùng đến thuốc, chỉ giữ bụng bằng một chén trà Sơn Tra mỗi buổi trưa.
Dù ăn chay, nhưng bụng ông chưa bao giờ đầy, da mặt vẫn hồng, ánh mắt thong dong.
Khi có khách thập phương bị đầy tức, sư chỉ rót chén trà chua thơm, nói:
“Mỗi người đều có lửa trong tỳ vị. Sơn Tra chỉ là gió – nhẹ thôi – mà đủ làm lửa cháy lại, mà không thiêu đốt gì cả.”
Và quả thật, ai uống xong cũng thấy bụng nhẹ, miệng thơm, đầu óc sáng hơn đôi phần.
Tính vị và công năng – chua, ngọt, hơi ấm, tiêu thực hóa tích, hoạt huyết, hạ mỡ máu
Sơn Tra – vị chua ngọt nhẹ, tính hơi ôn, quy vào tỳ – vị – can, có các công năng:
. Tiêu thực hóa tích: dùng khi ăn uống không tiêu, đầy bụng, ợ hơi, ợ chua, tiêu chảy do thực trệ, rất hợp sau các bữa ăn nhiều đạm.
. Hoạt huyết tán ứ: trị sản hậu đau bụng, huyết ứ sau sinh, kinh nguyệt đến chậm do khí huyết trệ, phối với Xuyên khung, Đào nhân, Ích mẫu.
. Giảm mỡ – điều hòa lipid máu: dùng cho người mỡ máu cao, gan nhiễm mỡ, xơ vữa động mạch nhẹ.
Không như các thuốc tiêu tích công phá, Sơn Tra đi vào nhẹ nhàng,
không hao khí, không tổn tỳ, dùng lâu vẫn dễ chịu.
Cách chọn thuốc tốt và các phương pháp bào chế – quả đỏ thắm, thơm nhẹ, không chua gắt, thái đều
Sơn Tra Bắc là quả chín của cây Crataegus pinnatifida hoặc giống sơn tra hoang, mọc nhiều ở các vùng núi cao như Lạng Sơn, Hà Giang.
• Quả đỏ sẫm hoặc đỏ tươi, vỏ nhăn nhẹ sau phơi, mùi thơm nhẹ như táo chín, hậu ngọt.
• Thái lát tròn đều, không vụn, không bị cháy sém, không dính mốc.
• Khi sao thơm như mứt chua rang, ngửi vào là biết hàng tốt.
• Thường dùng:
• Sao vàng – dùng tiêu thực.
• Sao cháy – trị tiêu chảy thực tích, ứ trệ lâu ngày.
• Chưng với mật – làm thuốc bổ tiêu hóa cho người già, trẻ nhỏ.
• Hãm như trà – uống sau bữa ăn nhiều đạm, nhiều dầu.
Bên cạnh những gì ta đã biết…
Sơn Tra là vị không thể thiếu trong nhiều phương thang nổi tiếng:
• Bảo hòa hoàn – trị thực tích, ăn không tiêu, bụng đầy trướng.
• Tiêu dao thang gia Sơn Tra – vừa tiêu thực, vừa điều khí, giúp can tỳ đồng điều.
• Dân gian dùng Sơn Tra tươi giã nhỏ chưng đường trị bạch đới, sản hậu huyết ứ.
Y học hiện đại xác nhận: chứa flavonoid, acid hữu cơ, vit C, có tác dụng:
• Tăng men tiêu hóa, làm mềm mỡ, hạ cholesterol, tăng tuần hoàn động mạch vành.
• Chống oxy hóa – làm chậm thoái hóa tế bào – hỗ trợ chuyển hóa gan.
Đừng quên…
. Không dùng lúc đói – hoặc người có tỳ vị hư hàn, vì dễ gây ợ hơi lạnh, đau bụng âm ỉ.
. Không phối với thuốc bổ khi đang trị thực tích – vì sẽ “bổ vào chỗ tắc.”
. Người huyết hư – âm hư – ăn ít mà vẫn gầy, cần thận trọng.
Sơn Tra – quả chua nhỏ đánh thức lửa trong bụng người ăn chậm
Không ồn ào,
Không nóng vội,
Chỉ là vị chua – thơm như trái chín cuối mùa,
nhẹ tay đẩy thực tích ra ngoài,
cho bữa ăn trở nên yên ổn,
và cơ thể tìm lại nhịp tiêu hóa bình thản đã lâu…
