Phù Tiểu Mạch – hạt lúa vàng giữ giấc ngủ sâu và ngăn những giọt mồ hôi trốn thoát
Có những giấc ngủ không trọn,
Khi người đã nằm xuống, nhưng hồn vẫn chưa yên.
Có những tấm lưng thấm mồ hôi lúc nửa đêm,
Không vì nóng, cũng chẳng do lo âu…
Mà là bởi tâm khí hư – âm dịch suy – chính khí không giữ nổi biểu.
Người ta không ốm, không bệnh, chỉ mỏi mệt, dễ xúc động, hay giật mình. Hoặc những đứa trẻ, đêm ngủ đổ mồ hôi, bụng ấm đầu nóng, khóc mà không rõ vì sao.
Khi ấy, người thầy thuốc không chọn những dược liệu mạnh, không dùng thuốc bổ ngũ tạng.
Chỉ lặng lẽ lấy ra một nắm hạt lúa mì đã sao vàng, nhỏ, thơm nhẹ, nếm vào có vị ngọt thanh. Ấy là Phù Tiểu Mạch – thứ hạt biết giữ lại hơi ấm trong tâm – và niêm phong giấc ngủ đang trôi dạt.
Giai thoại – Đứa trẻ khóc đêm và nắm hạt vàng trong tay người bà
Đứa bé ấy mới bốn tuổi, ban ngày vui vẻ, đêm đến lại khóc nấc từng cơn, lưng áo ướt mồ hôi, mặt tái.
Cha mẹ lo lắng đưa đi viện, kết quả đều bình thường. Có người bảo trẻ yếu bóng vía, có người nói “nó hay lo mà không biết cách nói ra.”
Người bà già nhìn cháu, chỉ lặng lẽ lấy trong túi ra một nắm hạt tiểu mạch đã sao vàng, sắc cùng Cam thảo và Đại táo, cho uống mỗi tối.
Chỉ sau vài hôm, đứa bé bắt đầu ngủ yên, mồ hôi không còn rịn ra mỗi đêm, nét mặt bớt u sầu. Người bà không nói gì, chỉ khẽ vuốt tóc cháu:
“Có những nỗi bất an, chỉ cần một hạt lúa là đủ để ru yên.”
Tính vị và công năng – ngọt, mát, dưỡng tâm, ích khí, liễm hãn, an thần
Phù Tiểu Mạch – vị ngọt, tính mát nhẹ, quy kinh tâm – tỳ – phế, là vị thuốc bình hòa, an dịu, có tác dụng:
dưỡng tâm âm – bổ khí huyết – thu liễm mồ hôi – an thần – chống loạn tâm.
. Dùng cho người mất ngủ nhẹ, mộng mị nhiều, tâm phiền dễ xúc động – phối với Đại táo, Cam thảo (bài Tiểu mạch thang) để điều hòa tâm khí.
. Dùng khi mồ hôi trộm, hư hãn do chính khí suy – phối với Hoàng kỳ, Mẫu lệ, Ngũ vị tử để liễm hãn, cố biểu.
. Phụ nữ sau sinh hay khóc, hay sợ, khí hư mồ hôi ra bất thường – có thể thêm vào các bài bổ huyết an thần để làm mềm khí.
. Trẻ em đổ mồ hôi ban đêm, dễ giật mình, không chịu ngủ sâu – phối Liên tử, Bách hợp, Phù tiểu mạch hãm nước dùng thay trà.
Phù Tiểu Mạch không chữa dứt một chứng bệnh cụ thể, nhưng lại bồi dưỡng phần âm, phần an trong tâm người – là chỗ dựa cho nhiều phương thuốc cần điểm tựa nhẹ nhàng.
Cách chọn thuốc tốt và các phương pháp bào chế – hạt nhỏ vàng nâu, thơm dịu như mùi đồng ruộng cuối chiều
Phù Tiểu Mạch là toàn hạt của cây tiểu mạch (lúa mì), được sao vàng cho thơm nhẹ, giúp tăng khả năng dưỡng âm – điều khí – liễm hãn.
• Hạt tốt có màu vàng nâu sáng, chắc, đều, không sâu mọt, không cháy sém, mùi thơm nhẹ như gạo nếp rang.
• Khi bẻ đôi thấy bên trong không lép, không mốc.
• Thường sao đến khi hạt dậy mùi, lớp ngoài hơi sậm màu – bên trong còn giữ độ tươi. Không nên sao quá lửa – dễ cháy, giảm công năng.
• Có thể sắc cùng bài thuốc an thần – bổ khí huyết, hoặc hãm riêng như trà dùng mỗi tối.
Bên cạnh những gì ta đã biết…
Phù Tiểu Mạch thường xuất hiện trong các bài thuốc:
• Tiểu mạch đại táo cam thảo thang – bài cổ phương kinh điển điều tâm khí, an thần, liễm hãn.
• Liễm hãn dưỡng tâm ẩm – dùng cho trẻ em mồ hôi trộm, mất ngủ nhẹ.
• An thần dưỡng huyết thang gia Phù Tiểu Mạch – dùng cho phụ nữ sau sinh, người cao tuổi hay giật mình, suy nhược.
Y học hiện đại cho biết: Phù Tiểu Mạch chứa protein thực vật, vitamin nhóm B, acid amin, polysaccharide, có tác dụng điều hòa thần kinh thực vật, giảm tiết mồ hôi, ổn định tâm thần, bổ sung dưỡng chất nhẹ, đặc biệt hữu ích cho người thể hư yếu, trẻ nhỏ, phụ nữ sau sinh, người suy nhược do mất ngủ.
Đừng quên…
. Người tỳ hư hàn, bụng lạnh, phân lỏng kéo dài – không nên dùng nhiều, vì tính mát dễ làm trệ tỳ.
. Không dùng cho trường hợp cảm hàn đang có sốt, viêm nhiễm cấp, vì thuốc thiên về bổ âm, dễ giữ lại tà khí.
. Dùng liều nhẹ – đều – lâu dài, không cần liều cao, vì tác dụng là điều hòa và bồi bổ dần dần.
Phù Tiểu Mạch – hạt lúa chín vàng giữ lại cho người một đêm không giật mình, một giấc không thấm mồ hôi
Không là thuốc mạnh,
Không xông lên vị đầu lưỡi,
Chỉ là một nắm hạt nhỏ, thơm dịu,
âm thầm tưới vào tỳ – tâm – phế,
ru yên những cơn mơ gấp gáp,
và giữ lại hơi ấm đã từng chực trôi đi trong đêm…
