Ô Mai chế – quả chua đã ngọt, giữ lại những điều sắp vuột trôi
Có những lúc cơ thể rơi vào một trạng thái rất khó gọi tên –
Đang ăn ngon bỗng dưng đắng miệng,
Đang khỏe mạnh bỗng ho không dứt,
Đang vui vẻ bỗng phải chạy vào nhà vệ sinh 5–7 lần trong ngày,
Hay có hôm chỉ vừa ngồi tĩnh lặng đã toát mồ hôi, tay run, tim hẫng…
Khi tân dịch tiêu hao, phế âm tổn thương, khí huyết sắp phân tán, người thầy thuốc không cần phương cao thang quý – chỉ cần một quả Ô Mai đã qua chế biến, đã được thuần phục, để giúp người bệnh thu liễm – cố sáp – hồi tân – dẫn khí.
Một quả nhỏ, nhưng có thể níu lại những gì đang rời khỏi cơ thể – như một bàn tay cũ nắm lấy cổ tay đang run. Ấy là Ô Mai chế.
Giai thoại – Đứa trẻ tiêu chảy mười ngày và quả mơ chín hun khói
Một đứa bé trai nhỏ tuổi, vốn bụng yếu, bị tiêu chảy mãn tính, miệng khô, người hốc hác, bác sĩ bó tay. Mỗi ngày đi ngoài hơn bảy lần, phân lỏng như nước cháo, người nhà khóc ròng.
Một bà lang già đến thăm, không mang theo nhiều, chỉ mở túi lấy ra vài quả Ô Mai đã được chế chín, hun khói, màu nâu sẫm, thơm nhẹ, không còn vị chua gắt.
Bà bảo:
“Mơ đã chín, vị đã ngọt, có thể giữ lại những gì đứa trẻ đang để mất.”
Năm hôm sau, số lần đi ngoài giảm xuống ba. Mười ngày sau, đứa trẻ tự chạy ra sân chơi.
Người ta hỏi: “Thuốc gì lạ vậy?”
Bà chỉ cười: “Là quả đã từng chua, nên hiểu thế nào là cần giữ lại.”
Tính vị và công năng – chua chát hóa đằm, thu liễm, sinh tân, chỉ ho, trị tả
Ô Mai – vị chua, tính ôn (sau chế), quy vào can – phế – đại tràng. Là vị thuốc thu liễm – sinh tân – cố sáp – chỉ ho – chỉ tả – an thần nhẹ. Không quá mạnh mẽ, không gây kích ứng, nhưng đủ để níu giữ những dòng khí huyết – tân dịch – tinh huyết đang tan rã ra ngoài.
. Khi tiêu chảy lâu ngày, mạn tính, mất nước – phối Anh túc xác, Kha tử, Xích thược để cố tỳ – chỉ tả.
. Khi ho lâu ngày do phế âm tổn thương – phối Ngũ vị tử, Mạch môn, Bách hợp để thu phế – sinh tân – chỉ khái.
. Khi ra mồ hôi trộm, tự hãn, mất ngủ nhẹ – phối Sơn thù du, Long cốt, Mẫu lệ để liễm hãn – an thần.
. Có mặt trong bài Ô mai hoàn – dùng cho bệnh lỵ lâu ngày, tiêu hóa yếu, đau bụng dai dẳng, thể hư hàn thực nhiệt.
. Ngoài ra còn dùng làm nền trong các phương thang “hồi dương – cố thoát” – khi cơ thể mất nhiều khí huyết, cần thu liễm cấp tốc.
Người xưa nói:
“Ô Mai – vị thuốc biết nhặt lại những giọt sương đang tan.”
Cách chọn thuốc tốt và các phương pháp bào chế – quả mơ từng trải mới trở thành Ô Mai giữ sinh khí
Ô Mai được chế từ quả mơ xanh, thường đem hấp chín, hun khói, phơi khô, tẩm muối hoặc mật, sao lại với rượu, gừng… để điều chỉnh tính vị. Loại tốt có:
Màu nâu sẫm, ánh đen, vỏ nhăn, dẻo nhẹ, mùi thơm thanh, nếm vào thấy chua mặn dịu, hậu ngọt nhẹ.
Quả mềm nhưng không ướt, không mốc, không chua gắt, không sượng.
Khi chích, vẫn giữ được hình dáng, khi đun không tan nát.
Có nhiều phương pháp chế:
• Sao với rượu gừng – tăng tác dụng ôn trung – chỉ tả.
• Tẩm mật sao đen – bổ phế – chỉ ho.
• Tẩm muối – sao nhẹ – cố thoát – trị mồ hôi.
• Làm thành hoàn tễ, bột hãm, cao thuốc tùy mục đích điều trị.
Bên cạnh những gì ta đã biết…
Ô Mai chế xuất hiện trong:
• Ô mai hoàn – cổ phương danh tiếng chữa lỵ, tiêu chảy mạn, đau bụng co thắt.
• Sinh mạch tán gia Ô Mai – trị ho khan kéo dài, phế âm hư, miệng khô lưỡi đỏ.
• Tân dịch bảo nguyên thang – dùng trong mất tân dịch sau sốt, tiêu hao khí huyết.
Y học hiện đại cho biết: Ô Mai có acid hữu cơ, flavonoid, tanin và chất chống oxy hóa – giúp kháng khuẩn nhẹ, giảm co thắt ruột, kích thích tiêu hóa, giảm mất nước, bảo vệ tế bào gan và giúp ổn định hệ miễn dịch.
Đừng quên…
. Người tỳ vị hư hàn – lạnh bụng, ăn uống kém, đi ngoài phân sống kéo dài nên dùng cẩn trọng, cần phối ấm.
. Không dùng cho người đầy bụng, thực nhiệt, táo bón, thấp nhiệt nặng – vì dễ gây ứ trệ thêm.
. Trẻ nhỏ dùng đúng liều, không lạm dụng lâu dài – vị chua mặn dễ ảnh hưởng tiêu hóa.
. Cần phân biệt với “ô mai ăn chơi” – đã tẩm hóa chất, không còn tác dụng dược lý.
Ô Mai chế – quả mơ chín đã chín thêm lần nữa để giữ lại hơi ấm trong thân thể đang nguội dần
Đã từng rất chua,
Nhưng rồi được hun, được phơi, được rút vị gắt…
Để khi vào bụng người bệnh – không còn xát nữa,
Mà nhẹ nhàng giữ lại chút hơi ấm,
Cho ta thêm vài ngụm khí, vài giọt tân dịch,
khi tưởng như chẳng còn gì để níu lại…
