Nhục Quế – vỏ cây cay ngọt, hun lên ngọn lửa dương khí đã lụi
Có những ngày đông rét đến tận tủy.
Người ta không rét vì trời, mà vì từ bên trong – bụng lạnh như đá, tay chân tê không máu, ăn vào là nôn, uống vào là lạnh, bụng co lại từng cơn…
Lúc ấy, nếu hỏi tỳ vị còn không – chỉ thấy một làn hơi mỏng, chập chờn như sắp tắt.
Và người thầy thuốc lúc đó – không vội dùng sâm để bổ, mà dùng một vị quế thật cay, thật ấm, cho lửa bùng trở lại từ sâu thẳm.
Ấy là Nhục Quế.
Giai thoại – Người già rét ruột và nắm bột thơm trong chiếc túi vải
Một cụ ông hơn tám mươi, người khô như que củi, bụng thường rét âm ỉ. Cứ đêm xuống là run bần bật, không thể ngủ. Nhiều lần ăn vào thì đau bụng – miệng nhạt, người lả, mặt trắng bệch. Bắt mạch, thấy trầm tế vô lực.
Một lương y đến thăm, không nói nhiều, chỉ lấy ra một nắm bột Nhục Quế Trà My, phối cùng Nhân Sâm, Can Khương, gia thêm Phụ tử chế – lập thành một bài thuốc “Ôn thận – hồi dương – cứu nghịch”.
Ba thang vào bụng, người cụ ấm lên từ trong rốn. Mắt cụ mở ra, giọng thì thầm:
“Tưởng lửa trong tôi đã tắt, không ngờ còn một vị biết đánh thức tro tàn…”
Tính vị và công năng – cay ngọt, đại nhiệt, hồi dương cứu nghịch, ôn kinh tán hàn
Nhục Quế – vị cay ngọt, tính đại nhiệt, quy vào tâm – tỳ – thận – là vị thuốc quý chuyên hồi dương cứu nghịch, ôn tạng trừ hàn, hành huyết thông mạch, chỉ thống, dẫn thuốc quy kinh.
. Khi dương khí suy, người lạnh toàn thân, tay chân lạnh bủn, bụng quặn, đại tiện lỏng – dùng trong các bài Hồi dương cứu nghịch thang, Tứ nghịch thang gia Quế để đưa hỏa vào gốc, cứu lấy dương khí đang suy kiệt.
. Khi bụng đầy, lạnh, tiêu chảy do hàn ẩm – dùng phối Can khương, Bạch truật để ôn trung tán hàn.
. Khi đau do huyết ứ hàn kết, kinh nguyệt bế tắc – phối Xuyên khung, Đương quy, Nhục Quế để hành huyết, thông kinh.
. Khi dùng chung với Nhân sâm, Phụ tử – giúp “hồi dương cứu nghịch” trong những tình huống cực kỳ nguy cấp.
Có thể nói, Nhục Quế là ngọn lửa cuối cùng được đốt lên khi dương sắp tuyệt, một thứ thuốc không dành cho kẻ yếu bóng vía – nhưng lại là cứu tinh cho những người như cọng rơm giữa gió đông.
Cách chọn thuốc tốt và các phương pháp bào chế – quế không phải chỉ cần thơm, mà cần sức sống nóng hổi trong từng thớ vỏ
Nhục Quế tốt nhất là Quế Trà My – vỏ dày, cuộn chặt, có màu nâu ánh đỏ, mặt ngoài nhăn nheo như vân núi, mặt trong mịn đều, thơm sâu, cay ngọt nơi đầu lưỡi, sau đắng hậu. Loại này có nhiều dầu, cạo ra còn ánh nhựa.
. Thường được tán bột hoặc sắc nhanh, không nên đun quá lâu vì tinh dầu dễ mất.
. Có thể sao nhẹ với rượu để dẫn kinh – tăng tính ấm, tăng độ ngấm thuốc.
. Khi dùng liều cao hoặc phối với các vị nhiệt như Phụ tử, Nhân sâm – cần thầy thuốc nắm rõ thể bệnh, tránh phản ứng sốc nhiệt.
Quế giả, quế mục, quế non – đều có thể thơm lúc đầu, nhưng vào bụng rồi lại trống rỗng. Người làm thuốc xưa luôn chọn kỹ từ núi cao Trà My, nơi quế sống giữa sương gió, nên mới giữ được hỏa khí nguyên vẹn.
Bên cạnh những gì ta đã biết…
Nhục Quế xuất hiện trong nhiều phương thang danh tiếng:
• Hồi dương cứu nghịch thang – cứu người dương tuyệt, hôn mê lạnh.
• Tứ nghịch thang – trị tay chân lạnh ngắt do dương khí bị ứ hãm.
• Đương quy tứ nghịch thang – làm ấm huyết, hành khí, trị đau bụng kinh rét lạnh.
• Lý trung hoàn gia Quế – ôn tỳ, trị tiêu chảy mạn do hư hàn.
Theo y học hiện đại, quế chứa cinnamaldehyde, có tác dụng giãn mạch, tăng tuần hoàn, kháng viêm, kích thích tiêu hóa và điều hòa đường huyết nhẹ.
Đặc biệt, Quế Trà My được xem là loại quế dược dụng hàng đầu châu Á – từng được tiến vua từ thời Nguyễn, và nay vẫn được săn lùng khắp các hiệu thuốc Nam.
Đừng quên…
. Không dùng cho người đang sốt, âm hư nội nhiệt, chảy máu cam, táo bón – vì Nhục Quế có tính đại nhiệt, dễ sinh bốc hỏa.
. Dùng kéo dài liều cao có thể gây khô họng, tăng huyết áp nhẹ, bức bối.
. Trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai hoặc đang rong kinh cần tránh.
Nhục Quế – ngọn lửa cuối cùng giữ ấm đường sống, thắp lại dương khí khi người đã lạnh đến tận sâu
Có những lúc ta tưởng như lụi tàn,
Không còn đủ hơi ấm để đứng dậy,
Một vị thuốc cay ngọt – từ núi cao xa xôi –
Vẫn âm thầm cháy trong bụng,
Và nhắc rằng: “Dương khí chưa tắt – chỉ là đang ngủ quên…”
