Ngũ Vị Tử – quả nhỏ ngậm năm vị, giữ lại tinh khí sắp rơi
Có người thầy thuốc từng nói:
“Ngũ Vị Tử không giúp người khoẻ lên ngay, nhưng nó ngăn người ấy không yếu đi thêm.”
Quả nhỏ bé này có đủ năm vị – tượng trưng cho ngũ tạng. Nó chua để thu can, cay để thông tâm, ngọt để bổ tỳ, đắng để tả phế, mặn để dưỡng thận.
Dùng khi người bệnh ra mồ hôi không cầm, ho lâu ngày không dứt, thở ngắn, mệt mỏi, tinh khí tiêu tán… – thì một nắm Ngũ Vị Tử chính là lời thì thầm giữ lại.
Giai thoại: Đứa trẻ hay mộng mị và thang thuốc giữ lại thần hồn
Có đứa trẻ gầy yếu, ban đêm hay khóc, mê man, mồ hôi trộm ướt lưng, ngủ không sâu. Ban ngày mỏi mệt, ăn uống kém, hay thở dài. Nhiều người bảo là “tâm yếu”, “phế suy”, “hồn không bám thân”.
Một thầy thuốc già kê bài gồm Ngũ Vị Tử, Toan táo nhân, Viễn chí, Phục thần, Cam thảo – gọi là thang giữ tâm – liễm phế – cố thần.
Sau hai tuần, đứa bé ngủ yên hơn, không còn mộng mị. Mắt sáng lại, hơi thở êm. Người thầy thuốc chỉ cười:
“Hạt nhỏ giữ lại hồn người. Giữ được hơi thở, giữ được ánh mắt.”
Tính vị và công năng – chua chát mà đằm, liễm mà sinh, thu phế – bổ thận – sinh tân – an thần
Ngũ Vị Tử có vị chua chủ đạo, kèm cay – mặn – đắng – ngọt, tính ấm, quy kinh phế – thận – tâm – can – tỳ, là vị thuốc thu liễm phế khí, bổ thận cố tinh, sinh tân dịch, an thần định tâm.
. Khi ho lâu ngày, ho khan, ho suyễn, phế khí hư thoát, phối với Tử uyển, Sa sâm, Mạch môn, Cam thảo để liễm phế – chỉ khái – sinh tân.
. Trong các chứng di tinh, mộng tinh, tiểu đêm nhiều, thận hư – suy giảm sinh lực, dùng với Thỏ ty tử, Ích trí nhân, Sơn dược, Phụ tử để cố thận – bổ khí – ôn dương.
. Với người ra mồ hôi trộm, mồ hôi tự phát, yếu thần khí, phối Hoàng kỳ, Bạch truật, Long cốt, Mẫu lệ để thu dương khí, liễm hư hãn.
. Dùng trong chứng tâm phiền, mất ngủ, dễ mộng, tim đập nhanh, tinh thần phân tán, phối Toan táo nhân, Viễn chí, Phục thần để an thần – cố tâm.
Ngũ Vị Tử là vị thuốc của sự níu giữ – giữ khí, giữ tinh, giữ thần – cho người đang tan dần sau chuỗi ngày dài tiêu hao.
Cách chọn thuốc tốt và các phương pháp bào chế – như chọn hạt nhỏ ngậm đủ vị chắt ra từ sương gió
Ngũ Vị Tử tốt là quả chín đỏ sẫm, hạt chắc, vị chua rõ nhưng không gắt, khi nhai có hậu ngọt và hơi đắng – đó là ngũ vị cùng tụ. Không nên chọn quả nhăn, mốc, nhạt vị.
Cách dùng:
. Sắc uống – phối bài bổ âm, cố tinh: dùng hằng ngày cho người ho lâu, mất ngủ, tiểu nhiều.
. Tán bột làm hoàn: phối Sơn dược, Phục linh, Kỷ tử, Thục địa trong bài Lục vị gia giảm.
. Ngâm rượu: bổ dương khí – phối Ba kích, Dâm dương hoắc, Nhục thung dung.
. Nấu cao: cùng Mật ong, Long nhãn làm cao bổ thận – an thần nhẹ nhàng.
Người thầy thuốc hiểu Ngũ Vị Tử không chỉ là vị – mà là cách điều hòa khí huyết, cầm lại những rò rỉ vô hình đang làm người ta yếu đi từng ngày.
Bên cạnh những gì ta đã biết…
Trong sách Thần Nông Bản Thảo Kinh, Ngũ Vị Tử được xếp vào loại “thượng phẩm” – thuốc nuôi sống lâu, tăng khí lực, giữ tinh thần.
Tên gọi “Ngũ Vị” không chỉ vì vị – mà còn vì nó vào cả ngũ tạng, điều hòa ngũ khí, ngũ thần, ngũ sắc.
Hiện đại chứng minh Ngũ Vị Tử có tác dụng tăng cường sức chịu đựng, cải thiện trí nhớ, bảo vệ gan, tăng miễn dịch, chống mệt mỏi, giảm stress, và được nghiên cứu hỗ trợ điều trị suy nhược thần kinh, gan nhiễm mỡ, rối loạn thần kinh thực vật.
Đừng quên…
. Người đang sốt cao, cảm phong nhiệt, táo bón nhiệt không nên dùng.
. Không dùng liều cao kéo dài – có thể gây đầy bụng, khát.
. Dùng đúng bài – đúng thể bệnh – mới phát huy tối đa khả năng “giữ lại” của vị thuốc.
Ngũ Vị Tử – hạt nhỏ gom lại những điều đang rơi khỏi thân tâm
Không mát lạnh như địa hoàng,
Không nồng ấm như phụ tử,
Ngũ Vị Tử là hạt chua cay ngọt đắng mặn,
Là tiếng thì thầm của năm tạng khi cùng suy,
Là bàn tay chụm lại,
Giữ lấy từng giọt tinh – từng hơi thở cuối,
Để người yếu không mất thêm – mà dần hồi lại sức sống.
