Ngũ Gia Bì – lớp vỏ thơm ôm lấy khớp xương và khí lực
Có những thân cây già nơi rừng thẳm, vỏ xù xì như đã qua nhiều mùa gió, vậy mà khi lột nhẹ lớp vỏ ấy, đem phơi khô, sắc lên… lại cho ra một vị thuốc thơm dịu, ấm áp, có thể làm khớp xương bớt kêu đau, đôi chân bước lại vững vàng, và khí lực trong người được nâng lên từ từ như ánh nắng đầu đông.
Vị thuốc ấy gọi là Ngũ Gia Bì – bởi người xưa tin rằng nó đủ sức “bồi bổ cả năm cơ quan chính trong cơ thể”: can, tâm, tỳ, phế, thận. Không phải nhầm với loài dây leo chân chim thường gặp, Ngũ Gia Bì thật là vỏ cây gỗ bụi, mọc hoang ở rừng núi, có mùi thơm nhẹ, vị hơi cay đắng – là món quà quý cho người yếu gân cốt, hư nhược, đau lưng mỏi gối, hoặc vừa ốm dậy.
Giai thoại: Người cha mất sức sau trận sốt và nồi thuốc vỏ cây cũ của người vợ
Người đàn ông ấy từng là thợ rừng, leo dốc cả ngày không mệt. Nhưng sau một trận sốt rét rừng, chân tay yếu hẳn, bước đi như người già. Vợ anh – một người đàn bà ít nói – lặng lẽ vào rừng lấy vỏ Ngũ Gia Bì, về sao thơm, nấu cùng rễ đinh lăng, cam thảo, đại táo.
Mỗi ngày một bát, đều đặn ba tuần. Cái dáng mỏi mệt ấy dần biến mất. Anh lại bước đều khi ra ruộng, tiếng ho bớt, lưng hết nhói. Người vợ không nói gì, chỉ đặt nắm vỏ thơm ấy trong góc bếp – như giữ lại lưng cột của người đàn ông mình thương.
Tính vị và công năng – cay thơm mà ấm, bổ mà không ngán, mạnh gân xương – trừ phong thấp – kiện tỳ
Ngũ Gia Bì có vị cay, đắng nhẹ, tính ấm, quy kinh can – thận – tỳ, là vị thuốc bổ khí huyết, mạnh gân cốt, trừ phong thấp, lợi niệu tiêu phù, an thần nhẹ.
. Khi chân tay tê mỏi, lưng đau gối yếu, vận động khó khăn sau bệnh, Ngũ Gia Bì phối cùng Rễ đinh lăng, Đỗ trọng, Cẩu tích, Thục địa để bổ can thận, cường gân cốt.
. Trong phép điều trị tiêu phù, lợi niệu do tỳ hư thấp trệ, dùng với Bạch truật, Phục linh, Trạch tả giúp kiện tỳ, khử thấp, tăng sức co bóp của thận.
. Với người suy nhược, ăn ít, dễ cảm, mất ngủ, run rẩy, dùng Ngũ Gia Bì trong các bài bổ tổng hợp như Ngũ gia bì hoàn, hoặc phối Hoàng kỳ, Đại táo, Cam thảo để bổ khí kiện tỳ.
. Ngoài ra, còn dùng ngoài để xoa bóp khớp đau, chữa phong thấp lâu ngày – phối với rượu thuốc hoặc làm cao.
Ngũ Gia Bì là vị thuốc của những thân thể đã qua hoạn nạn, cần một lớp vỏ mới bọc lại gân cốt đã mỏi, khí huyết đã suy, lòng người đã nhạt.
Cách chọn thuốc tốt và các phương pháp bào chế – như chọn lớp áo cũ còn thơm giữa mùa thay lá
Ngũ Gia Bì tốt là vỏ thân dày, khô giòn, mặt ngoài nhăn nâu, mặt trong trắng xám, có mùi thơm đặc trưng khi sao. Không ẩm, không mốc, không mục nát là đạt.
Cách dùng:
. Sắc uống – phối thang bổ gân cốt: dùng cho người yếu sau bệnh, phong thấp.
. Tán bột làm hoàn: trong bài Ngũ gia bì hoàn – bổ khí huyết, mạnh xương.
. Ngâm rượu thuốc: phối cùng Đỗ trọng, Kê huyết đằng, Xuyên khung, Cam thảo – xoa bóp đau xương, mỏi khớp, nhức mình do lạnh.
. Sao thơm, trộn cao: làm thuốc dán ngoài hoặc ngâm chân chữa thấp khớp.
Người xưa hay sao với rượu hoặc gừng, vừa tăng dược tính hành khí, vừa giúp dễ bảo quản – bởi vỏ cây dù khô, nhưng nếu giữ được “hơi ấm”, thì mới giúp truyền hơi ấm cho người dùng.
Bên cạnh những gì ta đã biết…
Ngũ Gia Bì thật thuộc chi Acanthopanax, khác hoàn toàn với Ngũ Gia Bì Nam (Schefflera heptaphylla) – tuy giống tên nhưng dược tính kém xa. Ngũ Gia Bì thật chứa saponin, tinh dầu, alkaloid, có tác dụng tăng sức đề kháng, giảm đau kháng viêm, tăng vận động xương khớp, nâng thể trạng.
Tại Trung Quốc, Ngũ Gia Bì từng được xem là vị thuốc thay nhân sâm cho người nghèo – gọi là “sâm của người lao động”.
Đừng quên…
. Không dùng cho người đang viêm cấp, sốt cao, âm hư hỏa vượng.
. Người tỳ vị yếu hay tiêu chảy cần phối kiện tỳ.
. Không nhầm với Ngũ Gia Bì Nam (chân chim) – dễ gây sai công dụng.
Ngũ Gia Bì – lớp vỏ thơm chở lại khí lực và sức đứng thẳng cho người mỏi mệt
Không là nhân sâm,
Không là phụ tử,
Ngũ Gia Bì là vỏ cây già giữ lại sức đứng của một đời người,
Gói khí trong từng thớ vỏ,
Làm xương cốt thôi run,
Làm lòng người nhẹ lại – vững như thân cây giữa đồi chiều.
