Ngải Diệp – ngọn lửa mềm sưởi ấm hàn lạnh trong huyết mạch

Có những loài cỏ mọc ven bờ ruộng, thân xanh, lá chẻ răng cưa, mùi nồng ấm rất riêng – không phải để làm đẹp, mà để giữ ấm, trấn an, bảo vệ.
Khi thân thể lạnh từ trong huyết, khi bụng dưới co rút mỗi tháng, khi thai yếu mà mạch trầm trì – thì người thầy thuốc không tìm thứ thuốc đắt tiền, mà đi hái một nắm lá Ngải Diệp, đem sao vàng, sắc lên, hơ lên, hoặc đơn giản là đặt bên bếp lửa – để giữ lại hơi ấm cho người đang lạnh từ sâu bên trong.

Ngải Diệp không phá, không xông – mà ôm lấy, ủ lấy, che chắn – như một lớp áo mộc mà lành, như một bàn tay ấm giữa ngày mưa phùn tháng Chạp.

Giai thoại: Người đàn bà trẻ sẩy thai và bó lá hơ bụng từ tay bà cụ

Ở một làng nhỏ ven đồi, có người đàn bà trẻ mang thai lần thứ hai. Lần trước thai bị lạnh, sẩy trong tháng thứ ba. Lần này, cứ trở gió là bụng đau âm ỉ, lưng lạnh, mạch trầm. Một bà cụ trong làng, chẳng học chữ thuốc, chỉ lặng lẽ hái một nắm Ngải Diệp đem hơ than, hơ bụng sáng – chiều, rồi đưa thêm thang thuốc gồm Ngải Diệp, Bạch truật, Tục đoạn, Cam thảo.

Hai tháng trôi qua, cái thai vẫn yên. Người đàn bà ấy khi sinh đứa con trai đầu lòng, đặt tên là “An Thái”, vì tin rằng mùi ngải đã giữ lại hơi ấm cho cái thai không lạc mất giữa gió xuân.

Tính vị và công năng – đắng mà ôn, thơm mà ấm, tán hàn – chỉ thống – cầm máu – an thai

Ngải Diệp có vị đắng, cay, tính ấm, quy kinh can – tỳ – thận, là vị thuốc tán hàn, ôn kinh, cầm máu, an thai, chỉ thống.

. Khi đau bụng kinh do hàn, máu ra ít, màu đen, bụng dưới lạnh, Ngải Diệp phối cùng Xuyên khung, Ngô thù du, Ích mẫu để ôn kinh – tán hàn – hoạt huyết.
. Trong các trường hợp băng huyết, rong kinh, chảy máu cam – do hư hàn không cầm, Ngải Diệp dùng với Tiểu hồi, Tam thất, Trắc bá diệp để chỉ huyết – điều khí.
. Với thai động, đau bụng dọa sảy do lạnh, bài Ngải Diệp thang có Ngải Diệp, Tục đoạn, Bạch truật, Cam thảo giúp an thai – ôn cung – dưỡng tỳ.
. Ngoài ra, Ngải Diệp còn dùng ngoài để hơ cứu, làm cao dán trị đau xương khớp, bầm tụ, phong thấp – lạnh lưng – đau bụng.

Ngải Diệp là lửa nhỏ trong y học cổ truyền – lửa của hơi ấm, lửa của sự bảo vệ, lửa của người giữ thai – giữ huyết – giữ khí.

Cách chọn thuốc tốt và các phương pháp bào chế – như chọn nắm lá ngải thơm khô vẫn còn ấm tay

Ngải Diệp tốt là lá hái vào đầu hè, phơi trong mát đến khô giòn, màu xám lục, thơm nồng, không mốc. Dược liệu đạt chuẩn khi xoa vụn mịn, vẫn còn vương tinh dầu, không bị bở.

Cách dùng:

. Sắc thuốc uống: trong bài Ngải Diệp thang – an thai, dưỡng huyết.
. Sao cháy tồn tính: dùng để chỉ huyết – đặc biệt hiệu quả với rong huyết do hư hàn.
. Tán bột làm hoàn: phối Đương quy, A giao, Sinh địa trị kinh nguyệt thưa, đau.
. Chế ngải cứu để cứu cứu (moxibustion): hơ vào huyệt hoặc vùng đau – trị thấp lạnh, đau bụng, đau lưng, lạnh tử cung.

Người thầy thuốc giỏi luôn dùng Ngải Diệp như một lời dặn ấm áp, rằng: phụ nữ – huyết – và hàn lạnh là ba điều cần được chăm sóc bằng sự dịu dàng mạnh mẽ.

Bên cạnh những gì ta đã biết…

Ngải Diệp còn được dùng trong dân gian để nấu nước tắm cho sản phụ, trẻ nhỏ, người yếu sau cảm lạnh. Dân tộc Dao, Mường, Tày đều có bài thuốc “ngâm ngải – xông ngải” để trục phong hàn, phòng hậu sản.

Y học hiện đại cho thấy Ngải Diệp có tác dụng kháng viêm, giảm đau, làm co cơ tử cung nhẹ, cầm máu, và còn có thể tác động điều hòa kinh nguyệt, tăng tuần hoàn ngoại vi.

Đừng quên…

. Không dùng Ngải Diệp cho phụ nữ mang thai nóng trong, thai động do huyết nhiệt – dễ gây co bóp.
. Người âm hư, bốc hỏa, đại tiện táo – dùng thận trọng.
. Dùng ngoài cần tránh bôi lên da hở – có thể gây kích ứng.

Ngải Diệp – ngọn lửa thơm giữ ấm mạch huyết, gìn giữ thai nhi và an thần thân thể

Không dữ dội như phá kết,
Không rực rỡ như dương hỏa,
Ngải Diệp là lửa trong bếp bà ngoại,
Là tay ủ bụng lạnh giữa đêm,
Là mùi cỏ thơm ru người đau lưng mỏi gối,
Là hơi thở vững vàng giữ lấy mầm sống mong manh.