Kim Ngân Hoa – dây hoa trắng vàng, thanh nhiệt giải độc, làm dịu những lở loét trong thân

Không ít vị thuốc có sắc vàng, nhưng Kim Ngân Hoa loại tốt nhất lại có màu xanh nhạt của búp non – thu hái đúng lúc hoa chưa nở, sấy khô trong bóng mát – giữ trọn hương thơm thanh sạch và dược tính cao nhất.

Người ta dùng Kim Ngân Hoa để làm mát gan, tiêu độc, tán mủ, chữa những bệnh viêm nhiễm ngoài – trong, từ mụn nhọt ngoài da, đến viêm họng, viêm phổi, viêm tiết niệu…

Một vị thuốc không ồn ào – nhưng là cứu tinh trong những cơn sốt cao, những mảng đỏ ngoài da, những đau rát trong họng.

Giai thoại – người thiếu nữ nổi mẩn do nhiệt và túi trà xanh từ bà ngoại

Thiếu nữ nọ, vì cơ địa nóng, lại hay ăn cay, nổi mẩn ngứa khắp người.
Bà ngoại gửi gói trà thơm từ Bắc, dặn chỉ pha với nước ấm – uống như thay trà.

Sau vài ngày, da lắng xuống, mẩn tiêu dần.
Gói trà ấy, không gì khác ngoài Kim Ngân Hoa – búp xanh, thơm mát, thu hái giữa đầu mùa, giữ nguyên dáng nụ e ấp như chưa muốn nở.

Nguồn gốc của vị thuốc

Kim Ngân Hoa (金銀花) là nụ hoa phơi sấy khô của cây Kim ngân (Lonicera japonica), họ Cơm cháy (Caprifoliaceae).
Tên gọi “Kim ngân” nghĩa là “vàng và bạc” – vì hoa chuyển từ trắng sang vàng khi nở, nhưng để làm thuốc tốt nhất thì phải thu hái khi hoa chưa nở – còn là búp xanh – lúc dược tính thanh tẩy đạt đỉnh.

Loại tốt nhất – chính là loại Bắc – màu xanh nhạt, nụ nhỏ, đều, không lẫn cành – phơi mát chứ không sấy nóng – giữ được toàn bộ tinh chất.

Thành phần – thanh mà sâu – mát mà không lạnh – tiêu viêm mà không tổn hao – là ánh sáng xanh của thảo dược, soi tỏ những ổ viêm mưng mủ – đỏ rát – huyết nhiệt bên trong

Kim Ngân Hoa (6 – 16g) – vị ngọt, tính hàn – quy kinh Phế – Tâm – Vị.
Chứa:
• Flavonoid – chống viêm – chống oxy hóa mạnh.
• Saponin, acid chlorogenic – kháng khuẩn – kháng virus – giảm sưng mủ.
• Tinh dầu – thanh nhiệt – tán hỏa độc – làm mát huyết.

Thích hợp với người: sốt cao – viêm họng – viêm amidan – viêm phổi – viêm tiết niệu – nổi mề đay – mụn nhọt – da sưng đỏ – cảm mạo phong nhiệt – rôm sảy mùa hè.

Công dụng – thanh nhiệt – giải độc – tiêu viêm – tán mủ – mát huyết – là vị thuốc của những cơn nóng trong – viêm đỏ ngoài – và những dòng máu bốc nhiệt giữa tiết trời oi ả

Ứng dụng trong:
• Cảm mạo phong nhiệt – sốt cao – ho khan – đau họng.
• Mụn nhọt, đinh độc – sưng tấy ngoài da – viêm da cơ địa.
• Viêm đường tiết niệu – tiểu buốt – nước tiểu đục.
• Viêm phổi, viêm amidan, viêm phế quản.
• Sốt phát ban, rôm sảy, viêm da do nhiệt.

Một số bài thuốc tiêu biểu:
• Ngân kiều tán – Kim ngân + Liên kiều – trị cảm phong nhiệt.
• Kim ngân + Bồ công anh + Xuyên tâm liên – tiêu viêm, kháng khuẩn.
• Kim ngân + Xa tiền tử + Cam thảo – trị tiểu buốt, viêm đường tiết niệu.
• Kim ngân hoa hãm trà – dùng thường xuyên cho người nhiệt độc.

Cách chọn thuốc tốt và các phương pháp bào chế

Kim Ngân Hoa là phần hoa của cây Kim Ngân – thường hái khi hoa vừa chớm nở, lúc cánh còn trắng hoặc ngả vàng nhạt, chưa héo, chưa tàn. Khi chọn, người thầy thuốc tìm những nụ và hoa đã nở một nửa, màu sáng trong, mùi thơm nhẹ như hương trà buổi sớm. Hoa tốt khi phơi khô vẫn giữ được màu ngà vàng, cánh mềm, không vụn nát, mùi thơm dịu. Những hoa bị úa nâu, mốc hoặc có mùi chua là đã mất khí vị.

Sau khi hái, hoa được rải mỏng, phơi trong bóng râm, tránh ánh nắng gắt để giữ nguyên tinh dầu và màu sắc. Khi dùng, Kim Ngân Hoa có thể dùng sống để thanh nhiệt, giải độc, hoặc sao nhẹ để giảm tính hàn nếu dùng lâu dài. Trong các bài thuốc chữa mụn nhọt, viêm họng, sốt cao, ban chẩn… người ta thường phối với Liên kiều, Cúc hoa, Bồ công anh để tăng khả năng thanh giải.

Chế biến Kim Ngân Hoa là việc cần đôi tay nhẹ như nâng một làn sương – bởi hoa mỏng manh, khí vị thơm dịu, nếu sao quá tay hay phơi quá lửa, hương sẽ tan, mà thuốc sẽ phai. Người thầy thuốc, khi dùng, cũng như người hái hoa trong sớm tinh sương – phải đủ lắng nghe để giữ lại cho người bệnh một chút mát lành giữa cơn sốt đời.

Bên cạnh những gì chúng ta đã biết thì…

… Kim Ngân Hoa loại tốt – chính là búp hoa còn xanh – chưa hé nở – không lẫn thân cành – phơi mát chậm rãi – thơm nhẹ, đậm dược tính – chính là “dược trong như sương” trong giới thanh nhiệt giải độc.

• Dùng sống – thanh nhiệt mạnh, trị cảm – viêm – mụn nhọt.
• Sao vàng – dịu tính hàn – dùng lâu dài cho người cơ địa hàn.
• Có thể dùng riêng hãm trà – hoặc phối thang với Bồ công anh – Xuyên tâm liên – Hạ khô thảo.
• Không dùng cho người đang hư hàn, tỳ vị yếu lạnh, tiêu chảy kéo dài.

Gia giảm tùy thể bệnh:

• Nếu sốt viêm họng, cảm phong nhiệt: phối Liên kiều, Cúc hoa, Cát cánh.
• Nếu mụn nhọt, viêm da: phối Bồ công anh, Xuyên tâm liên, Sinh địa.
• Nếu tiểu buốt, viêm tiết niệu: phối Xa tiền tử, Cam thảo, Hoàng bá.
• Nếu ho khan, viêm phế quản: phối Tang diệp, Bách bộ, Mạch môn.

Đừng quên:

• Cảm mạo phong hàn, lạnh người, tiêu chảy do hàn – không dùng Kim Ngân Hoa.
• Nên chọn loại màu xanh – nụ đều – không lẫn cành – không vụn – mới có hiệu quả tốt nhất.

Kim Ngân Hoa – búp hoa xanh còn khép – là vị thuốc mát thanh – làm dịu huyết – tan viêm – nhẹ lửa trong – êm dịu cả bề mặt da và chiều sâu của nội nhiệt

Khi hoa chưa nở –
Là lúc vị thuốc đạt đỉnh thanh –
Một nụ hoa xanh – mang cả khả năng hóa giải uất nhiệt – hóa lửa thành gió – hóa nóng thành lành…

“Một nụ xanh còn khép,
Giữ lửa – thành bình yên.
Thanh nhiệt – không mất lực,
Tán viêm – chẳng hao nguyên.”