La Hán Quả – trái ngọt phương Nam làm dịu phế quản và lòng người
Giữa rừng núi Quảng Tây – Quảng Đông, có một loài dây leo cho quả tròn như trái cầu nhỏ, vỏ nâu sẫm, bên trong là thịt ngọt tự nhiên không cần thêm đường, vị thanh mát đến mức có thể làm dịu ngay một cổ họng khô khốc chỉ sau vài ngụm nước. Đó là La Hán Quả, thứ trái được ví như trái ngọt của sự buông bỏ, thanh tịnh, như chính tên gọi: La Hán – người đã vượt qua tham – sân – si.
Người dân vùng ấy hái quả vào mùa thu, phơi khô từng trái như giữ lại ánh nắng dịu dàng của đất trời, để rồi đem ra sắc uống mỗi khi trong người “bốc hỏa,” cổ họng rát bỏng, ruột nóng mà tâm cũng mỏi.
Giai thoại: Đứa trẻ sốt cao giữa núi và vị ngọt đánh thức tiếng cười
Có một lần, một đứa trẻ trong bản bị sốt cao, miệng khô rát, cổ họng không chịu nuốt, khóc mệt mà ngủ cũng không yên. Mẹ nó đi xa, chỉ còn ông nội bên cạnh. Ông không có thuốc gì trong tay, chỉ có một quả La Hán khô treo đầu giường. Ông bẻ đôi, hãm nước, thổi nguội rồi cho cháu uống từng ngụm. Vị ngọt làm dịu ngay cổ họng đang bỏng rát, tiếng khóc lặng dần.
Đêm đó, đứa trẻ ngủ say, miệng hé hé nụ cười đầu tiên sau ba ngày mệt lả. Từ đó, người già trong bản luôn treo sẵn vài quả La Hán trong bếp – không chỉ để trị ho, mà để giữ lại tiếng cười khi cần.
Tính vị và công năng – ngọt mà thanh, mát mà không lạnh, đi sâu vào phế – đại tràng mà không làm tổn khí
La Hán Quả có vị ngọt, tính mát, quy kinh phế và đại trường, là vị thuốc thanh nhiệt, nhuận phế, chỉ khái, thông tiện, sinh tân.
. Khi cổ họng khô rát, ho khan, khản tiếng, viêm họng lâu ngày, nước hãm La Hán Quả giúp làm mát niêm mạc, giảm đau rát, hóa đàm nhẹ nhàng.
. Với người nóng trong, đại tiện táo, bụng trướng nhẹ, La Hán Quả giúp thanh tràng, thông tiện mà không gây tiêu chảy.
. Trong các bài thuốc thanh phế, La Hán Quả thường đi cùng Cát cánh, Tang bạch bì, Trúc nhự – giúp giảm ho, sáng giọng, làm sạch đường hô hấp.
. Dùng lâu ngày còn giúp sinh tân dịch, rất tốt cho người mất nước sau sốt, cổ khô họng háo, nói nhiều, hát nhiều, làm việc bằng giọng nói.
Điều đặc biệt là La Hán Quả có độ ngọt tự nhiên từ mogroside – không sinh đường huyết, nên rất phù hợp với người tiểu đường, người ăn kiêng, người cao huyết áp đang bị ho – nhiệt.
Cách chọn thuốc tốt và các phương pháp bào chế – như chọn quả để giữ lại nụ cười trong những ngày khô khốc
La Hán Quả tốt là quả tròn đều, màu nâu sáng, nhẹ tay, lắc không kêu lạo xạo, có mùi thơm nhẹ như thảo mộc. Loại phơi khô tự nhiên, không tẩm hóa chất, ruột trong khô ráo – là loại được ưa chuộng nhất.
Cách dùng phổ biến:
. Bẻ nhỏ, hãm nước uống như trà: dùng hằng ngày, giải khát, làm mát phổi, ngừa ho, dịu họng.
. Sắc thuốc chung trong các bài trị ho – phế nhiệt: phối cùng Cam thảo, Trúc nhự, Tang diệp…
. Hầm canh hoặc nấu cháo: nhất là cho người bệnh mới ốm dậy, sốt lâu ngày – giúp sinh tân, dễ ăn, mát trong.
. Nghiền bột, pha với nước ấm: dùng như thức uống dưỡng sinh cho người tiểu đường, người nóng trong.
Vì tính mát, La Hán Quả nên được dùng đúng thể nhiệt, đúng thời tiết, tránh lạm dụng gây lạnh bụng ở người hư hàn.
Bên cạnh những gì ta đã biết…
Trong sách cổ, La Hán Quả được gọi là “Tiên quả”, từng được dùng làm lễ vật dâng vua khi có dịch ho lan rộng. Người Quảng Đông thường nấu nước La Hán vào mùa hè – gọi là “thang mát” – dùng để giải nhiệt, thanh độc, phòng cảm nóng.
Gần đây, y học hiện đại còn phát hiện mogroside trong quả có khả năng chống oxy hóa, kháng viêm nhẹ, bảo vệ gan, làm hạ đường huyết, khiến La Hán được xếp vào nhóm dược liệu “ngọt mà lành.”
Đừng quên…
. Không dùng La Hán Quả cho người hư hàn, tỳ vị yếu, hay lạnh bụng, tiêu chảy mạn.
. Không nên uống quá nhiều một lúc – vì ngọt tự nhiên nhưng có thể làm tán tân dịch nếu dùng quá liều.
. Không dùng chung với các thuốc bổ tỳ – ấm vị khi đang điều trị tiêu chảy do lạnh.
La Hán Quả – trái ngọt của người tu mà ai cũng cần một lần nếm qua
Không đường mà ngọt,
Không thuốc mà lành,
La Hán Quả như tiếng tụng giữa rừng sâu,
Làm dịu cơn sốt,
Làm mát tiếng ho,
Làm ngọt lại lòng người vừa trải qua những khô khốc.
