Kha Tử – hạt nhỏ làm dịu cổ họng, giữ lời nói trong trẻo giữa những ngày ho khan kéo dài
Có những ngày trời trở gió – cổ họng rát buốt – tiếng ho khan như gió quật vào vách núi…
Người xưa không tìm thuốc đắt – mà chỉ lấy một quả nhỏ như ngón tay – nhai chầm chậm – ngậm nhẹ đầu lưỡi – để cổ họng dịu xuống, hơi thở bớt run.
Kha Tử, nghe tên đơn sơ – nhưng lại là người giữ hơi thở cho những ai đang mệt – đang khô – đang rát.
Giai thoại – tiếng ho trong giảng đường và hạt Kha Tử trong tay áo
Thầy giáo già, giọng khản vì ho suốt mấy ngày, đứng lớp không tròn một tiết.
Cô học trò nhỏ đưa cho thầy một hạt gì đó – nhỏ, nâu, không thơm, không ngọt – chỉ cần ngậm chầm chậm.
Giờ giảng sau, thầy nói tròn tiếng hơn – ho ngắt quãng nhẹ hơn.
Thầy hỏi, cô chỉ cười:
“Đó là Kha Tử – trái nhỏ giữ lại giọng nói đang dần biến mất của thầy.”
Nguồn gốc của vị thuốc
Kha Tử (訶子) là quả chín phơi khô của cây Kha tử (Terminalia chebula), thuộc họ Bàng (Combretaceae).
Cây mọc nhiều ở vùng rừng Ấn Độ, Đông Nam Á – quả hình trứng dài, có rãnh, vỏ cứng, màu nâu. Khi chín, hái về phơi khô, dùng nguyên quả hoặc tán bột.
Kha Tử được ghi chép trong Bản Thảo Cương Mục, với công năng chỉ khái – liễm phế – sáp trường – sinh tân – tiêu viêm.
Thành phần – chát nhẹ – ôn bình – dịu cổ họng – sáp tràng – giữ giọng – là vị thuốc của lời nói chưa kịp cất đã bị cơn ho cuốn đi
Kha Tử (3 – 9g) – vị chát, tính bình – quy kinh Phế – Đại trường.
Chứa:
• Tannin (20–30%) – giúp sát khuẩn – chống viêm – săn se niêm mạc.
• Chebulinic acid, chebulagic acid – kháng virus – bảo vệ niêm mạc hô hấp.
• Glycoside – ức chế phản xạ ho – làm dịu thần kinh họng.
Thích hợp với người: ho khan, ho lâu ngày, viêm họng, mất tiếng, tiêu chảy mãn, ruột yếu, miệng khô – cổ rát, mệt do phế hư.
Công dụng – chỉ khái – liễm phế – sáp trường – sinh tân chỉ khát – là vị thuốc giữ lại lời nói, giữ lại hơi thở, giữ cho cổ họng được nghỉ ngơi
Ứng dụng trong các chứng:
• Ho khan – ho dai – viêm họng – khản tiếng – cổ rát – miệng khô.
• Mất tiếng – do lao lực, nói nhiều, dạy học, ca hát.
• Tiêu chảy kéo dài – ruột yếu – phân lỏng.
• Trẻ nhỏ tỳ vị hư – tiêu chảy theo mùa.
• Người lớn tuổi ăn kém, tiêu hóa chậm – hơi thở yếu.
Một số bài thuốc nổi bật:
• Kha Tử ngậm đơn độc – ngậm nhẹ đầu lưỡi – giảm ho – dưỡng phế.
• Kha Tử tán bột + Cam thảo sống – ngậm trị khản tiếng.
• Kha Tử – Mạch môn – Sinh địa: trị ho khan do âm hư.
• Kha Tử – Phục linh – Bạch truật: tiêu chảy mãn tính, trẻ nhỏ tỳ hư.
Bên cạnh những gì chúng ta đã biết thì…
… Kha Tử là vị thuốc dịu dàng, không gây ngủ, không làm say, không ngọt gắt – chỉ là se nhẹ cổ họng – giữ lại tiếng nói đang dần tắt, giữ hơi thở đang thưa vắng.
• Có thể ngậm sống – không cần sắc, đặc biệt với ho khan, khản tiếng.
• Tán bột phối cam thảo là cách dùng xưa của thầy giáo, ca sĩ, nhà diễn thuyết.
• Trẻ nhỏ ngậm không được – thì nấu thành nước súc miệng – xông mũi.
Gia giảm tùy thể bệnh:
• Nếu ho khan – rát họng – mất tiếng: phối mạch môn, sinh địa, thiên hoa phấn.
• Nếu tiêu chảy lâu ngày: phối sơn thù, liên nhục, bạch truật.
• Nếu mất nước – miệng khô – yếu sức: phối ngũ vị tử, sinh khương, cam thảo.
• Nếu người cao tuổi – yếu phế – nói hụt hơi: phối đẳng sâm, kỷ tử, bạch truật.
Đừng quên:
• Không dùng khi đang có ho đàm vàng – sốt – viêm phổi – cảm mạo phong nhiệt.
• Tính sáp – không nên dùng dài ngày nếu có táo bón.
• Là thuốc “giữ” – nên tránh dùng cùng thuốc “tả – công – phát – tán”.
Kha Tử – trái nhỏ sẫm màu – vị thuốc không sắc, không ngọt – nhưng giữ lại tiếng nói – giữ lại hơi thở – giữ lại những gì đang dần mất đi vì khô – vì ho – vì mỏi mệt
Trong thế gian nhiều tiếng động –
Có những lời đang mất vì không thốt ra được,
Có những hơi thở mỏng dần đi sau cơn ho dai dẳng…
Kha Tử – không ồn ào – chỉ ngậm trong miệng mà lòng thấy dịu – cổ họng bớt rát – lời nói quay về.
“Trái nhỏ – không màu sắc,
Giữ giọng – qua đêm dài.
Ai khô – xin ngậm lấy,
Mà nói tiếp – ngày mai…”
