Kê Cốt Thảo – cỏ nhỏ níu giữ dáng đứng vững chãi của một đời người

Giữa cánh đồng hoang khô gió, có một loài cỏ chẳng ai để ý. Thân mảnh, bò sát mặt đất như sợ làm phiền bước chân ai đi qua. Lá nhỏ, xếp chồng, hoa không rõ sắc – ấy vậy mà mỗi lần người ta đau lưng, mỏi gối, hay khớp gối sưng đau vì lao lực – thì người làm thuốc lại cúi xuống nhặt lên một nắm Kê Cốt Thảo, thứ cỏ được ví như “xương gà của đất.”

Tên gọi ấy bắt nguồn từ dáng cỏ bò sát, gân gân như dải xương ức gà, mà cũng bởi nó có thể giúp xương người mềm ra, gân người vững lại, khớp người hết kêu đau mỗi khi trở trời.

Giai thoại: Một ông lão còng lưng và mớ cỏ khô cứu vãn dáng đứng cuối đời

Người xưa kể rằng: ở một làng quê nghèo có ông lão già cả, lưng gù gập, chân run, mỗi bước đi là một lần ông nhăn mặt chịu đựng. Người trong làng thương ông, nhưng chẳng ai làm được gì. Một ngày nọ, một thầy thuốc đi ngang qua, nhìn dáng ông mà xót, bèn vào bờ ruộng hái nắm cỏ Kê Cốt, sắc thành nước cho ông uống. Uống được một tuần, ông nói mình thấy nhẹ lưng, bước chân không còn nặng như đeo đá. Một tháng sau, ông chống gậy đi quanh nhà, lưng vẫn còng, nhưng không còn đau.

Thầy thuốc ấy không khoe mình chữa được bệnh, chỉ bảo: “Muốn đứng dậy, phải giữ lấy xương. Mà muốn xương cứng cáp, phải có cỏ mềm nâng đỡ.” Câu nói ấy truyền đi, và Kê Cốt Thảo trở thành vị thuốc của những lưng còng, chân yếu, gối tê.

Tính vị và công năng – cay mà mát, nhỏ mà thấm, mềm mà vững gân xương

Kê Cốt Thảo có vị cay, hơi đắng, tính mát, quy kinh can và thận, là vị thuốc kiện cốt, mạnh gân, thanh nhiệt, trừ thấp và tiêu viêm.

. Trong các chứng phong thấp tý, đau mỏi gân xương, Kê Cốt Thảo giúp tán hàn thấp, giảm sưng đau và phục hồi vận động.
. Khi dùng trong viêm khớp dạng thấp, thấp nhiệt tích lâu ngày khiến khớp sưng nóng đỏ, vị thuốc này giúp làm mát huyết, giảm sưng, thông kinh lạc.
. Với người đau lưng, mỏi gối do thận hư, Kê Cốt Thảo phối với Đỗ trọng, Cẩu tích, Ngưu tất để vừa bổ thận, vừa mạnh gân cốt.
. Trẻ em rụng tóc do phong nhiệt, chậm biết đi, còi xương, cũng có thể dùng nước sắc loãng của vị này – giúp bổ gân, mềm cốt, an tâm tạng.
. Một số nơi còn dùng Kê Cốt Thảo để hỗ trợ tiêu hóa kém do thấp nhiệt, đau bụng âm ỉ do tỳ hư thấp trệ – nhờ khả năng kiện tỳ tiêu thấp nhẹ nhàng.

Không dữ dội như tân dược giảm đau, Kê Cốt Thảo âm thầm thấm vào từng sợi gân, từng khớp xương mỏi, như bàn tay người mẹ day bóp chân con mệt mỏi – không đau đớn, chỉ có sự dễ chịu dần dần thấm vào.

Cách chọn thuốc tốt và các phương pháp bào chế – như nhặt cỏ giữa nắng, gom lấy tinh khí đất trời

Muốn chọn được Kê Cốt Thảo tốt, người ta tìm cây mọc nơi đất khô, nhiều nắng, thân mềm nhưng không úa, màu xanh tươi, có mùi ngai ngái nhẹ, không có nấm mốc hay đốm đen. Loại thu hái đúng thời điểm – khi cây bắt đầu trổ hoa – thường giữ được dược tính mạnh nhất.

Cách chế biến phổ biến:

. Phơi khô, sắc nước uống: trị các chứng phong thấp, đau khớp, mỏi gối.
. Sao vàng hạ thổ: dùng cho người thể hàn, tránh lạnh bụng.
. Tán bột, trộn với mật ong làm hoàn: dùng lâu dài hỗ trợ người già đau nhức mạn tính.
. Dùng nấu nước ngâm chân tay: giảm tê mỏi, đau nhức khớp sau ngày dài lao động.

Dù là dùng trong hay ngoài, Kê Cốt Thảo đều cần phối hợp đúng phép với các vị bổ can thận, vì nó chỉ là “người mở đường,” còn cần có “người sửa lối” để gân xương phục hồi trọn vẹn.

Bên cạnh những gì ta đã biết…

Trong sách Bản Thảo Cương Mục, Kê Cốt Thảo được xếp vào nhóm trị phong thấp – mạnh gân cốt. Dân gian còn gọi nó là cỏ xương gà, không phải vì chữa bệnh cho gà, mà vì hình dáng dây bò sát, gân guốc như bộ xương ức gà non – một hình ảnh rất đỗi gần gũi.

Một số y thư còn ghi nhận Kê Cốt Thảo được dùng để trị bí tiểu do thấp nhiệt, vì vị này đi vào kinh thận và bàng quang – tiêu viêm mà không làm tổn khí.

Đừng quên…

. Không dùng Kê Cốt Thảo cho người đang tiêu chảy, bụng yếu, tỳ hư hàn, vì tính mát có thể gây lạnh bụng.
. Người huyết hư không có thấp nhiệt cũng nên thận trọng, tránh làm hao khí huyết đang suy.
. Không dùng quá liều hoặc quá lâu ngày đơn độc, dễ làm khô táo, ảnh hưởng đến tân dịch.

Kê Cốt Thảo – loài cỏ nhỏ dựng dậy dáng đứng sau những ngày mỏi gối

Không phải thuốc thần,
Nhưng là cánh tay nhỏ xoa nhẹ khớp tê.
Không làm cứng xương lập tức,
Nhưng nuôi từng chút ấm dần lên,
Giúp ta đứng thẳng trong gió,
Và bước vững qua những ngày trời trở mình.