Hy Thiêm Thảo – loài cỏ gai gỡ rối những khớp xương đau đớn
Giữa bờ ruộng cạn mùa đông, có một loài cây bé nhỏ mọc chen chúc với cỏ dại. Lá răng cưa nhọn, thân đầy lông tơ, hoa nhỏ li ti vàng nhạt như ánh nắng cuối chiều. Ấy thế mà mỗi khi xương khớp ê ẩm, chân tay nặng như đeo đá, người làm thuốc lại tìm về nó: Hy Thiêm Thảo – loài cỏ biết lắng nghe từng tiếng rên khẽ của phong thấp.
Không đẹp, không thơm, thậm chí chạm vào còn thấy gai gai như muốn đâm, vậy mà bên trong thân cỏ ấy là dược tính quý giá, khu phong – trừ thấp – thông kinh – giảm đau, âm thầm giúp những người già ngồi dậy khi gió mùa về, giúp người bị đau dây thần kinh trở lại nhịp sống thường ngày.
Giai thoại: Từ bước chân rệu rã đến vị thuốc “giúp đi lại thong dong”
Tương truyền, một lương y già từng bị tê bại cả chân sau một trận cảm phong hàn. Ông đi khắp nơi, uống đủ thuốc Bắc Nam, mà chân vẫn nặng như đá, bước không nổi ba gang. Một ngày, ông nằm nghỉ bên bờ ruộng, thấy một bà lão chống gậy đi thong thả, hỏi ra mới biết bà từng cũng bị tê liệt như ông, nhưng nhờ uống nước sắc Hy Thiêm, giờ mới đi lại được. Ông mừng rỡ, xin ít cây về sắc, uống đến tháng thứ hai thì chân bắt đầu ấm lên, tê bớt, đi lại dần nhẹ.
Từ đó, ông đem loài cỏ ấy ghi vào sách thuốc, đặt tên là Hy Thiêm Thảo, nghĩa là “cỏ đem lại hy vọng cho người muốn đặt lại bàn chân xuống đất.” Từ một loài cỏ hoang bên đường, Hy Thiêm trở thành vị thuốc của hy vọng hồi phục cho bao người mang bệnh phong thấp hành hạ.
Tính vị và công năng – cay mà không tê, đắng mà làm dịu, thấm dần vào kinh lạc
Hy Thiêm Thảo có vị cay, đắng, tính hơi hàn, quy vào can và thận, là vị thuốc khu phong, trừ thấp, thông kinh lạc, giảm đau nhức xương khớp.
. Trong các chứng phong thấp tý, khi cơ thể bị đau ê ẩm, khớp lạnh, di chuyển khó khăn, Hy Thiêm giúp đưa phong hàn ra ngoài, làm ấm đường kinh, giảm tê mỏi.
. Trong bài Hy Thiêm Thang cổ phương, Hy Thiêm đi cùng Phòng phong, Kinh giới, Tang ký sinh để chữa đau lưng, đau vai gáy, viêm khớp gối, đau thần kinh tọa – vừa tán phong, vừa dưỡng can thận, vừa lưu thông khí huyết.
. Khi phối với Ngưu tất, Độc hoạt, Tục đoạn, Hy Thiêm đóng vai trò mở đường – “làm mềm” vùng cơ tê cứng, để các vị khác dễ đi sâu điều trị hơn.
. Ngoài ra, với những người bị huyết áp cao do can dương vượng, Hy Thiêm cũng được dùng để bình can, giáng áp nhẹ nhàng mà không gây mệt.
Điều thú vị là Hy Thiêm thấm vào khớp chậm mà chắc, không tác động quá mạnh như thuốc tân dược, nhưng nếu dùng đều và đúng thể, nó âm thầm cải thiện dần dần – như nắng sau mưa thấm dần vào xương, làm khô dần nỗi đau.
Cách chọn thuốc tốt và các phương pháp bào chế – chọn trong mùa xuân non, đốt lên còn thơm mùi đất
Muốn chọn được Hy Thiêm Thảo tốt, hãy hái khi cây mới bắt đầu trổ hoa – lúc thân chưa quá già, tinh dầu còn nhiều. Lá xanh, rìa răng cưa sắc rõ, thân có nhiều lông mềm là loại chất lượng cao. Khi sao lên, thuốc thơm nhẹ, vị đắng dịu là đạt.
Người thầy thuốc xưa chế biến Hy Thiêm rất linh hoạt:
. Dùng sống hoặc phơi khô sắc uống: để khu phong, trừ thấp, trị đau nhức lâu ngày.
. Sao vàng hạ thổ: giúp làm dịu tính hàn, dùng cho người hư yếu, cao tuổi, tỳ vị kém.
. Ngâm rượu: với Độc hoạt, Tục đoạn, Tang ký sinh để xoa bóp hoặc uống – giúp giảm đau khớp, tê tay chân khi trời lạnh.
. Dùng ngoài: giã tươi đắp lên khớp bị sưng đau, hoặc nấu nước ngâm chân tay.
Dù dùng theo cách nào, Hy Thiêm Thảo cũng cần có sự phối hợp đúng phép, bởi đây là vị thuốc khu phong mạnh, nếu dùng sai thể có thể làm hao khí, mệt mỏi.
Bên cạnh những gì ta đã biết…
Trong một số sách cổ như Bản Thảo Cương Mục, Hy Thiêm còn được ghi nhận là vị thuốc “đi được vào cả da thịt lẫn xương cốt”, giúp lưu thông khí huyết vùng sâu, phá trệ, hóa thấp, dùng lâu ngày giúp cân bằng tạng can – thận ở những người có nội phong sinh ra do huyết khô, huyết ứ.
Có những thầy thuốc dân gian còn dùng Hy Thiêm tán nhỏ, trộn với dầu vừng và nghệ tươi, làm cao dán vào đầu gối cho người lớn tuổi bị sưng đau – một cách đơn giản mà hiệu quả lâu dài.
Đừng quên…
. Hy Thiêm không dùng cho phụ nữ có thai, người đang ra huyết bất thường, hoặc người có thể hàn quá mạnh.
. Dùng quá liều hoặc sai thể phong nhiệt có thể khiến chóng mặt, hoa mắt, tiêu chảy do hao dương khí.
. Nên phối hợp cùng các vị bổ can thận nếu dùng lâu ngày để tránh khô gân, kiệt khí.
Hy Thiêm Thảo – loài cỏ gai mềm đi trong từng khớp gối tê cứng
Không dịu ngọt như cam thảo,
Không mềm như táo đỏ,
Hy Thiêm là vị thuốc của người già, người yếu,
Là làn gió quét qua những khớp gối rệu rã,
Giúp thân thể tìm lại dáng đứng hiên ngang trong gió.
