Hà Thủ Ô – vị thuốc của thời gian, dưỡng huyết làm đen tóc, níu lại tuổi xuân thầm lặng

Có những vị thuốc mang trong mình cả một câu chuyện – không phải của y lý mà là của lòng người.
Một người già tóc bạc, lấy rễ cây phơi sương – sắc uống – và tóc đen lại như thuở đôi mươi.
Một người cô độc, sống chung với rễ cây cả đời – và người đời đặt tên cây là Hà Thủ Ô, như một lời thề sống cùng, thủy chung, không rời.

Và từ đó, Hà Thủ Ô không chỉ là thuốc – mà là lời hứa dịu dàng của thiên nhiên – rằng: “Người chăm ta, ta sẽ giữ tuổi người.”

Giai thoại – chàng Hà và lời thề với cây thuốc bên núi vắng

Chuyện kể rằng:
Ngày xưa có chàng Hà – sinh ra gầy yếu, tóc sớm bạc, sống một mình nơi núi sâu. Một đêm trăng, chàng nằm dưới gốc cây lạ, mộng thấy tiên ông dạy dùng rễ cây đó nấu nước uống.
Tỉnh dậy, làm theo – tóc dần đen lại, khí huyết đầy lên, thân thể khỏe mạnh.

Chàng sống trọn đời bên gốc cây ấy, không lấy vợ, không rời xa.
Người làng gọi là Hà Thủ Ô – ông Hà giữ lời thề với cây thuốc.
Và tên cây ấy từ đó đến nay vẫn là một biểu tượng của sự trường xuân – bền bỉ – và nghĩa tình.

Nguồn gốc của vị thuốc

Hà Thủ Ô (何首乌) là rễ củ phơi khô của cây Hà thủ ô đỏ (Fallopia multiflora), thuộc họ Rau răm (Polygonaceae).
Cây mọc nhiều ở vùng núi, sườn đá, nơi ẩm mát – rễ to, đỏ sậm, nâu thẫm, ruột cứng.

Có hai loại:
• Hà Thủ Ô đỏ – rễ củ của cây leo – dưỡng huyết – sinh tinh – đen tóc – an thần.
• Hà Thủ Ô trắng – rễ của cây cỏ nhỏ – chỉ dùng ngoài, không dùng uống.

Hà Thủ Ô đỏ chỉ phát huy hết công dụng khi được chế biến đúng cách – thường tẩm rượu gừng, nấu cùng đậu đen – gọi là “thủ ô chế.”

Thành phần – rễ đất đỏ ngấm sâu vào gan huyết – dịu dàng bồi bổ, không làm người nóng – âm nhu mà sâu xa

Hà Thủ Ô chế (9 – 15g) – vị ngọt, hơi đắng – tính ôn – quy kinh Can – Thận.
Chứa anthraquinon (emodin), lecithin, stilbene, phospholipid, flavonoid…
Có công dụng:
• Bổ huyết – sinh tinh – đen tóc – dưỡng Can Thận – mạnh gân cốt – an thần – nhuận trường.

Thích hợp cho người tóc bạc sớm, huyết hư, mất ngủ, táo bón, đau lưng mỏi gối, suy nhược, phụ nữ sau sinh, người lớn tuổi muốn giữ gìn sức khỏe.

Công dụng – đen tóc, dưỡng huyết, bổ can thận, mạnh gân xương, nhuận trường, kéo dài tuổi thọ

Hà Thủ Ô là thuốc bổ huyết dưỡng Can Thận, lại có tính thanh nhẹ, thích hợp dùng lâu dài.
Công dụng nổi bật:

• Đen tóc – chống bạc sớm.
• Dưỡng huyết – trị huyết hư: da xanh, mất ngủ, hay mệt.
• Mạnh gân cốt – trị đau lưng, mỏi gối.
• Nhuận trường – chống táo bón.
• Tăng cường miễn dịch – chống oxy hóa – giữ vẻ thanh xuân.

Thường gặp trong các bài thuốc:

• Thủ ô hoàn – kết hợp đương quy, thục địa – bổ huyết đen tóc.
• Hà thủ ô hầm gà đen – bồi bổ người già yếu.
• Dưỡng huyết an thần thang – trị mất ngủ do huyết hư.
• Lục vị địa hoàng hoàn gia thủ ô – dưỡng âm, đen tóc, mát gan.

Cách lựa chọn dược liệu và bào chế

Hà Thủ Ô là rễ củ của cây dây leo mọc ven núi, ôm lấy vách đá mà tích tụ tinh khí ngàn năm. Loại tốt phải là củ to, cứng chắc, mặt ngoài đỏ nâu sẫm, có vân như da người già, bên trong đỏ tía ánh đen, khi bổ ra có lõi rõ nét và mùi thơm nhẹ. Củ non, rỗng ruột, hoặc có mùi mốc, chua – đều không nên dùng, bởi chưa đủ khí huyết ngưng tụ.

Khi bào chế, Hà Thủ Ô cần được chế biến công phu để giảm độc tính và làm mạnh công năng bổ huyết, bổ can thận. Thường phải rửa sạch, thái lát dày, rồi đồ với đậu đen trong nhiều giờ, sau đó sấy khô – quá trình ấy có thể lặp lại đến chín lần, gọi là “cửu chưng cửu sái”. Có nơi còn tẩm rượu hoặc nấu cao để dùng dần. Mỗi lát Hà Thủ Ô sau khi chế biến như một lát thời gian, ẩn chứa sự biến hóa từ thô mộc sang tinh túy – từ một củ rừng thô ráp trở thành phương thuốc dưỡng sinh lâu dài.

Bên cạnh những gì chúng ta đã biết thì…

… Hà Thủ Ô là vị thuốc cần chế biến mới phát huy hết công dụng – không nên dùng sống nếu không thật sự cần thanh tràng:
• Hà Thủ Ô sống: dùng để nhuận tràng, thông tiện, chống táo bón.
• Hà Thủ Ô chế (hầm đậu đen – tẩm rượu gừng – đồ chín nhiều lần): dưỡng huyết – bổ thận – đen tóc – dùng lâu dài.

Gia giảm tùy thể bệnh:

• Nếu tóc bạc sớm, hoa mắt chóng mặt: phối đương quy, kỷ tử.
• Nếu mất ngủ, tâm phiền: phối toan táo nhân, dạ giao đằng.
• Nếu táo bón, da khô: phối mạch môn, huyền sâm, mè đen.
• Nếu thận hư, đau lưng mỏi gối: phối ngưu tất, tục đoạn, đỗ trọng.

Đừng quên:

• Hà Thủ Ô sống có thể gây tiêu chảy nếu dùng liều cao.
• Không dùng cho người tỳ hư, tiêu lỏng, dạ dày yếu.
• Dùng lâu dài cần theo dõi chức năng gan nếu liều cao.
• Tốt nhất dùng loại chế biến đúng chuẩn – sắc uống hoặc hoàn tán.

Hà Thủ Ô – rễ đất đỏ của lời thề, vị thuốc của người thủy chung với tuổi xuân, người không muốn tóc rơi mà xuân héo

Có những thứ giữ tuổi xuân không bằng phấn son – mà bằng rễ cây – bằng đất đen, bằng sự lặng lẽ tích tụ của thời gian.
Hà Thủ Ô là như thế – không rực rỡ, không ngát hương – nhưng là một lời hứa dịu dàng từ thiên nhiên rằng: ta sẽ ở lại – với tóc đen, với huyết hồng, với giấc ngủ bình yên.

“Một rễ hồng như huyết,
Chờ tóc người đen lên.
Không vội – mà dưỡng chậm,
Không ồn – mà lâu bền…”