24/04/2025

Đông Quỳ Tử – hạt hoa dại lặng lẽ an ủi những cơn ho phế hư kéo dài

Người ho lâu, ho khan, ho đàm dai… vốn không phải chuyện của một hai ngày.
Mà thường là hệ quả của những ngày phổi bị khô, bị yếu, bị hun lên bởi nội nhiệt hoặc cạn kiệt tân dịch.

Khi ấy, người thầy thuốc không vội kê những vị cay nóng, mà nhẹ nhàng thêm vào toa một nắm nhỏ Đông Quỳ Tử – hạt khô lấy từ hoa Đông Quỳ, thứ hoa vàng như nắng mọc dọc những triền đồi khô nẻ.
Hạt ấy có vẻ thô ráp – nhưng khi sắc lên lại cho vị thuốc mềm, ấm, thấm sâu vào phế tạng mỏi mệt.

Giai thoại – người già ho lâu năm và bát nước từ hạt hoa vàng sẫm

Bà cụ ngoài bảy mươi, ho khan dai dẳng cả mùa đông, đêm không ngủ tròn.
Người cháu đi rừng về, mang theo túi hạt nâu – Đông Quỳ Tử, rửa sạch, nấu nước uống thay trà.

Bà uống vài hôm, ho giảm, đờm bớt đặc, đêm ngủ liền.
Bà thở nhẹ:
– “Hoa dại ấy, hóa ra còn biết thương cái phổi cằn cỗi này…”

Tính vị và công năng – hạt nhỏ vào phế, làm mềm đàm, dịu tiếng ho và lọc lại dòng nước

Đông Quỳ Tử có vị ngọt, cay, tính ôn, quy vào các kinh Phế – Thận – Bàng Quang.

• Bổ phế – chỉ khái: trị ho dai, ho do phế hư, ho khan kéo dài, ho có đờm nhẹ
• Hóa đàm – nhuận phế: làm mềm đờm khô, đờm dính khó khạc
• Lợi niệu tiêu phù: hỗ trợ tiểu tiện ít, phù nhẹ do thấp
• Bổ thận, hỗ trợ sinh tinh, dùng khi ho về chiều, mệt mỏi do lao lực lâu ngày

Đông Quỳ Tử không sắc lẹm như Bán Hạ, cũng không mạnh như Ma Hoàng – mà là sự dịu dàng có chiều sâu, bền bỉ dưỡng cho khí phế hồi phục từng chút một.

Cách chọn thuốc tốt và các phương pháp bào chế

Đông Quỳ Tử là hạt của cây hoa quỳ – loại cây hoang mọc ở vùng núi cao, thân cao, lá nhám, hoa vàng rực rỡ như nắng cuối thu. Khi chọn làm thuốc, người thầy thuốc thường tìm những hạt tròn đều, màu nâu vàng, không lép, không vỡ vụn, đưa lên có mùi thơm nhẹ của dầu thực vật. Những hạt đã mốc, lẫn tạp hay khô giòn không chỉ mất dược tính mà còn có thể gây phản tác dụng nếu dùng sai.

Sau khi thu hái, hạt được phơi âm can hoặc sấy nhẹ, giữ nguyên tinh dầu bên trong. Khi dùng, có thể rang sơ cho thơm rồi tán bột, sắc lấy nước hoặc phối với các vị thuốc khác trong những bài thanh can, sáng mắt, dưỡng huyết. Có những bài thuốc cổ còn tẩm Đông Quỳ Tử với rượu nhẹ rồi sao, giúp tăng khả năng dẫn thuốc vào can kinh, hỗ trợ giải độc gan.

Dù là hạt nhỏ nơi hoang dã, Đông Quỳ Tử vẫn cần sự gìn giữ như một báu vật. Bởi người xưa tin rằng: những gì mọc nơi đất nghèo, chịu gió sương mà vẫn vươn cao – chính là thứ thảo mộc mang trong mình sức sống mạnh mẽ nhất, và cũng là bạn đồng hành bền bỉ nhất trong hành trình chữa lành.

Bên cạnh những gì ta đã biết thì…

… Đông Quỳ Tử có nơi gọi là hoa Bạc Hà Dại hoặc Mặt Trời Dại, mọc nhiều ở các triền núi, bờ đồi miền Bắc và Trung Bộ. Hoa màu vàng rực, mọc dại thành bụi, nở vào cuối thu.

• Hạt thu về phơi khô, rang thơm nhẹ, tán nhỏ hoặc nấu cả hạt
• Có thể tẩm mật, sao sơ – dùng cho trẻ em ho dai, người già phế hư
• Phối Tang Bạch Bì, Tỳ Bà Diệp, Mạch Môn – trị ho lâu ngày, đờm dính
• Phối Xa Tiền Tử, Trạch Tả, Phục Linh – trị tiểu tiện ít, tiểu vàng, phù nhẹ
• Có thể phối Hà Thủ Ô, Ngũ Vị Tử – dưỡng phế, bổ thận âm, dùng trong các chứng ho do âm hư lâu ngày

Đừng quên…

• Vì tính ôn, người đang ho do viêm cấp (nhiệt thịnh) – tránh dùng đơn độc
• Người tỳ vị yếu, hay tiêu chảy, cần sao sơ hoặc phối với vị ôn ấm
• Không dùng cho phụ nữ đang mang thai hoặc trẻ dưới 2 tuổi không có chỉ định