Đỗ Trọng – vỏ cây đàn hồi, bổ can thận, vững lưng gối và nâng đỡ thai nhi yên ổn
Có những vị thuốc là rễ – vững chãi. Có những vị là hoa – mềm mại. Nhưng có một vị là vỏ cây – mộc mạc – xù xì – dẻo bền, mà lại mang trong mình khí lực nâng đỡ cả thân người.
Ấy là Đỗ Trọng – không thơm, không ngọt, không cầu kỳ, nhưng lại giữ cho lưng không cong, gối không lụn, bào thai không động, huyết áp không lên. Một vị thuốc lặng lẽ, như cây cổ thụ đứng giữa rừng – chẳng lên tiếng nhưng luôn hiện diện.
Giai thoại – chuyện người mẹ trẻ động thai và lời dặn của ông lang
Người mẹ trẻ mang thai tháng thứ ba, động huyết, bụng trướng, lưng đau, lo lắng không yên. Ông lang già chỉ đưa cho vài lát vỏ cây nâu nhạt, thơm nhẹ, dẻo như sợi gân – bảo: “Uống thứ này, đừng sợ. Vị này giữ thai như gốc cây giữ lá.”
Đó là Đỗ Trọng, chỉ vài thang sắc uống – thai an, lưng dịu, lòng cũng yên. Từ đó, trong nhà người mẹ ấy luôn treo một nhánh vỏ cây khô – để nhớ một lần được chở che.
Nguồn gốc của vị thuốc
Đỗ Trọng là vỏ thân đã bóc, phơi hoặc sấy khô của cây Đỗ trọng (Eucommia ulmoides), thuộc họ Đỗ trọng (Eucommiaceae). Cây mọc ở vùng núi cao, khí hậu lạnh, thân dẻo, bên trong có những sợi mủ trắng dính như tơ.
Dược liệu là vỏ thân màu nâu xám, mặt trong có những sợi mủ đàn hồi, dẻo dai – đó là phần tinh túy tạo nên tác dụng bền bỉ của vị thuốc này.
Thành phần – dẻo như gân cây, bền như gốc cổ thụ, bổ Can Thận – mạnh gân cốt – an thai – ích tinh huyết – hạ huyết áp
Đỗ Trọng (8 – 16g) – vị ngọt, hơi cay, tính ôn – quy vào kinh Can – Thận. Chứa lignan (pinoresinol), flavonoid, iridoid, nhựa cao su tự nhiên, tinh dầu… có tác dụng bổ Can Thận – mạnh gân cốt – an thai – ích tinh – hạ huyết áp – giảm đau.
Phù hợp với người Can Thận hư, đau lưng mỏi gối, yếu gân xương, động thai, tiểu đêm nhiều, huyết áp cao, người già yếu rung tay chân, phụ nữ sau sinh yếu mỏi.
Công dụng – bổ Can Thận, mạnh gân cốt, an thai, ích tinh, hạ áp, chỉ thống
Trong y học cổ truyền, Đỗ Trọng có công năng:
bổ Can – bổ Thận – cường gân – kiện cốt – an thai – ích tinh huyết – chỉ thống.
Thường dùng trong các chứng:
• Đau lưng, mỏi gối, chân yếu, đi lại khó khăn.
• Thận hư, Can suy, tiểu đêm, liệt dương, di tinh.
• Thai động, đau bụng thai kỳ, động huyết.
• Huyết áp cao, chóng mặt, ù tai, nhức đầu.
• Người lớn tuổi yếu mỏi, run tay chân, xương lỏng răng lung lay.
Một số bài thuốc ứng dụng :
• Lục vị địa hoàng hoàn gia Đỗ Trọng: trị đau lưng, mỏi gối do thận âm hư.
• Tả quy hoàn – Hữu quy hoàn: có Đỗ Trọng – bổ Thận âm/dương, sinh tinh.
• Thập toàn đại bổ: phối nhân sâm, hoàng kỳ – bổ khí huyết, mạnh gân cốt.
• Đỗ trọng hoàn: phối tục đoạn, cốt toái bổ – trị đau lưng, xương yếu.
• An thai thang: phối bạch truật, hoàng cầm – an thai, dưỡng thai.
Cách lựa chọn dược liệu và bào chế
Đỗ Trọng là vỏ thân của cây đỗ trọng – loài cây gỗ cao lớn, sống nơi núi cao gió lạnh, càng già càng tích tụ nhiều khí lực. Vị thuốc tốt phải lấy từ cây trên mười năm tuổi, vỏ dày, có màu nâu đậm ánh tím, mặt ngoài nhăn nheo tự nhiên, mặt trong bóng mịn, khi bẻ có sợi nhựa trắng mảnh như tơ – đó là dấu hiệu quan trọng cho thấy đỗ trọng thật. Vỏ mỏng, màu nhợt, không có nhựa tơ hoặc bị mốc là không đạt.
Sau khi bóc từ thân cây, vỏ đỗ trọng được cạo sạch lớp ngoài, cuộn lại thành ống tròn để dễ bảo quản, rồi phơi khô hoặc sấy nhẹ. Tùy cách dùng, có thể sao muối để dẫn thuốc vào thận, sao rượu để bổ dương, hoặc sao cháy nhẹ khi cần chỉ huyết. Những cuộn vỏ mộc mạc ấy, khi được chế biến khéo léo, sẽ trở thành người nâng đỡ âm thầm cho những thân thể suy yếu – làm mạnh lưng gối, vững bước chân, êm những
Bên cạnh những gì chúng ta đã biết thì…
… Đỗ Trọng là vị thuốc âm thầm giữ cho thân thể không rã, khí lực không sa, thai không động, huyết không bốc:
• Y học hiện đại cho thấy Đỗ Trọng có tác dụng giảm huyết áp, tăng độ dẻo của thành mạch, bảo vệ thần kinh, tăng mật độ xương, chống viêm khớp.
• Là lựa chọn ưu tiên cho người già yếu xương, người lao động nặng lưng mỏi, phụ nữ mang thai cần dưỡng thai an ổn.
• Dùng lâu dài giúp gân xương chắc khỏe, tăng sinh collagen nội tạng, làm chậm lão hóa.
Về cách bào chế ứng với công dụng:
• Sao muối: dẫn vào thận – tăng tác dụng bổ thận.
• Sao rượu: tăng tác dụng mạnh gân cốt, trị đau lưng gối.
• Tẩm gừng sao: trị đau nhức do phong hàn thấp.
• Tán bột làm hoàn: bổ Can Thận lâu dài – cho người già yếu.
Gia giảm tùy thể bệnh:
• Nếu đau lưng mỏi gối: phối ngưu tất, tục đoạn, cốt toái bổ.
• Nếu thận hư, di tinh: phối hoài sơn, liên nhục, khiếm thực.
• Nếu huyết áp cao, chóng mặt: phối câu đằng, hạ khô thảo, sơn tra.
• Nếu phụ nữ thai động: phối bạch truật, hoàng cầm, sinh khương.
Đừng quên:
Đỗ Trọng tính ôn – không nên dùng khi nội nhiệt, thấp nhiệt, cảm sốt.
Không dùng khi có táo bón, mụn nhọt do huyết nhiệt.
Người âm hư hỏa vượng cần phối cùng thục địa, sinh địa, tri mẫu.
Đỗ Trọng – vỏ cây xù xì nhưng dẻo bền, vị thuốc của sự nâng đỡ thầm lặng, giúp cho gân không run, xương không rời, và thai nhi được yên ấm trong vòng che chở
Có những thứ không sáng rực như vàng, không mềm mại như lụa – nhưng lại là điểm tựa vững vàng cho người đang yếu gối, đau lưng, lảo đảo giữa đời.
Đỗ Trọng – không cần lời ca ngợi – chỉ cần ai đó từng đau khớp, từng lo giữ thai, từng bị huyết áp lay lắt… sẽ hiểu rằng vỏ cây này – là một cây cầu bền bỉ.
“Vỏ cây không mềm mại,
Mà dẻo bền – tựa gân.
Giữ thai, nâng lưng yếu,
Giữ người – chẳng lụi dần…”
