23/04/2025

Địa Phu Tử – hạt cỏ nhỏ làm mát lớp da ngứa và ruột nóng lâu ngày

Có những cơn ngứa không rõ vì sao – chỉ thấy da nóng ran, chạm vào là rát, nước tiểu đục, người uể oải. Người xưa không gọi đó là dị ứng – mà bảo: “thấp nhiệt tích ngoài, độc khí ẩn trong”.

Khi ấy, người thầy thuốc thường lặng lẽ chọn Địa Phu Tử – một loại hạt nhỏ như hạt mè đen, nhưng mang trong mình sức mát từ gốc rễ – vừa đuổi nhiệt, vừa trừ thấp, vừa giúp cơ thể thanh lọc từ trong máu đến ngoài da.

Giai thoại – đứa trẻ ngứa đỏ khắp người và nắm hạt đen trong tay bà ngoại

Thằng bé nhà quê, hè về bỗng ngứa khắp người, gãi rát, khóc suốt.
Bà ngoại không đi bệnh viện – mà lục trong hũ vại ra một nắm hạt nhỏ đen óng – Địa Phu Tử.

Bà nấu nước, để âm ấm, cho bé uống một nửa, nửa còn lại tắm.
Hai ngày sau, ngứa lặn, da lặng, nước tiểu trong hơn.

Bà bảo:
– “Cỏ cây không phải thuốc tiên – nhưng đúng lúc thì cũng hơn trăm toa thuốc quý.”

Tính vị và công năng – hạt nhỏ mát gan, làm sạch da, đưa nhiệt độc trốn đi theo dòng nước

Địa Phu Tử có vị cay – đắng, tính hàn, quy vào các kinh Tỳ – Vị – Đại Trường – Bàng Quang.

• Thanh nhiệt – lợi thấp: trị tiểu gắt, nước tiểu vàng đục, tiểu buốt
• Tiêu độc – làm mát da: hỗ trợ mẩn ngứa, nổi mụn, da nóng rát
• Sát trùng – trừ giun sán: đặc biệt là giun kim, giun móc, trĩ ngứa, trĩ chảy máu
• Giải độc nhiệt ở ruột và da, giúp ổn định lại cơ thể trong thời tiết oi nồng

Địa Phu Tử là một trong những vị hiếm hoi vừa dùng uống trong vừa dùng tắm ngoài, rất thích hợp cho trẻ nhỏ, người già, người dễ phát ban do thời tiết.

Cách chọn thuốc tốt và các phương pháp bào chế

Địa Phu Tử là hạt của cây ké đầu ngựa – thứ cây mọc hoang dại, gai góc, nhưng lại mang trong mình khả năng trục phong, tiêu độc, đặc biệt hữu hiệu với các bệnh ngoài da và mẩn ngứa lâu ngày. Khi chọn làm thuốc, người thầy thuốc thường tìm những hạt tròn, chắc, màu nâu đậm, vỏ sần nhẹ, còn nguyên lớp gai móc nhỏ quanh thân – như một dấu ấn tự nhiên chưa từng bị mài mòn bởi thời gian hay bảo quản kém.

Sau khi thu hái, Địa Phu Tử được phơi khô trong bóng mát để giữ lại tinh dầu và dược khí. Khi chế, thường sao qua cho thơm, giúp giảm vị cay, tăng khả năng phát tán phong tà. Có bài thuốc cổ lại yêu cầu tẩm với rượu gừng rồi sao, để dẫn thuốc vào kinh phế, giúp trị phong ngứa, phong thấp hiệu quả hơn.

Mỗi hạt gai bé nhỏ ấy, nếu biết dùng đúng lúc, đúng người, lại có thể như chiếc móc áo giữ lại phần dương khí mong manh đang tản đi theo gió – và người thầy thuốc, khi hiểu được điều ấy, sẽ không bao giờ coi thường những điều nhỏ bé.

Bên cạnh những gì ta đã biết thì…

… Địa Phu Tử là hạt của cây cỏ mọc hoang vùng ẩm thấp, tên khoa học là Kochia scoparia, còn gọi là Cỏ Ngồi, Cỏ Bù Chân.

• Thường được thu hái khi hạt chín, phơi khô, hạt tròn nhỏ, đen ánh
• Có thể sao vàng, dùng cho người tiêu hóa kém, dễ lạnh bụng
• Dùng kết hợp Trạch Tả, Xa Tiền, Kim Ngân: trị viêm đường tiểu nhẹ
• Dùng kết hợp Hoàng Bá, Thổ Phục Linh, Khổ Sâm: trị mẩn ngứa, eczema, ghẻ lở
• Dùng kết hợp Bạch Truật, Thổ Ngưu, Binh Lang: trị giun kim, giun đũa

Dân gian xưa còn dùng nước sắc Địa Phu Tử tắm cho trẻ nhỏ mùa hè, trị rôm sảy, mẩn đỏ, và hỗ trợ vệ sinh cho người già trĩ lâu ngày.

Đừng quên…

• Tính hàn, không dùng cho người tỳ vị hư hàn, đi lỏng, đau bụng do lạnh
• Phụ nữ mang thai hoặc người đang yếu sức, mới ốm dậy – không nên dùng kéo dài
• Không dùng đơn độc trị giun sán nặng – cần phối hợp bài thuốc rõ ràng
• Dù nhẹ, nhưng không nên dùng quá lâu – dễ hao khí ở người yếu