23/04/2025

Đạm Đậu Xị – khối đậu đen lên men mềm tay, giải được cảm hàn nhẹ nhàng như gió xuân đầu ngõ

Không phải vị thuốc nào cũng cần sắc lên rồi uống đắng ngắt mới hiệu quả.
Có những vị – như Đạm Đậu Xị – chỉ cần một chút ủ, một ít thời gian, và sự âm ấm trong tấm vải mỏng là đã đủ hóa thành phương thuốc nhẹ nhàng giúp cơ thể thoát hàn, tiêu uất, và lưu thông khí huyết một cách mềm mải.

Sinh ra từ hạt đậu đen – loại hạt mà người xưa tin rằng “đen để hút âm, mềm để thấm sâu”, Đạm Đậu Xị sau khi được lên men bằng lá thanh hao, lá dâu, lá bạc hà… sẽ chuyển thành một khối thuốc thơm nhẹ, vị ngọt dịu, hơi chua, hơi mặn – như gió mát thoảng qua trán người sốt nhẹ.

Giai thoại – bát cháo đậu đen của bà và cơn cảm nhẹ đầu xuân

Cậu bé quê bị gió đầu mùa lùa qua, ớn lạnh, miệng nhạt, không sốt mà cũng chẳng khỏe.
Bà không cho uống thuốc tây, chỉ nấu bát cháo trắng, thả vào vài miếng Đạm Đậu Xị đã ủ mềm.
Mùi thơm nhè nhẹ, vị ngọt hậu, ăn xong ra mồ hôi nhẹ, cả người bỗng nhẹ bẫng.

Bà bảo:
– “Không phải lúc nào cũng cần thuốc mạnh. Đôi khi chỉ cần một làn hơi ấm từ đậu đen lên men là đủ đẩy hàn khí đi rồi.”

Tính vị và công năng – nhẹ nhàng làm ra mồ hôi, hóa uất, giải cảm mà không tổn khí

Đạm Đậu Xị có vị ngọt nhẹ, hơi đắng, tính ôn, đi vào Phế – Vị.
Không tán hàn quá mạnh, không ra mồ hôi ào ạt – mà âm thầm khai biểu, hóa uất, giúp tạng phủ được thông thoáng từ bên trong.

• Giải biểu nhẹ – phát hãn: trị cảm phong hàn đầu mùa, sốt nhẹ, không ra mồ hôi
• Hòa trung – hành khí: giúp ăn ngon, giảm tức ngực, khó chịu sau cảm
• Giải uất nhiệt nhẹ: khi tinh thần mệt mỏi, miệng đắng, người bứt rứt
• Trợ sức sau ốm dậy, người yếu dễ nhiễm lạnh

Đạm Đậu Xị giống như một người an ủi thầm lặng, không gắt, không nồng, chỉ cần có mặt là cơn cảm nhẹ cũng biết đường lui.

Cách chọn thuốc tốt và các phương pháp bào chế

Đạm Đậu Xị được chế từ hạt đậu đen lên men tự nhiên – thứ hạt đen tuyền, mượt như mái tóc thiếu nữ vùng sơn cước, mà khi lên men đúng cách lại thơm nồng, dịu mát, có thể dẫn dược khí vào biểu mà không làm tổn hại chính khí. Khi chọn, người ta tìm những hạt đã lên men chín tới, màu nâu đen, mềm nhẹ, mùi thơm chua thanh dễ chịu. Nếu hạt cứng, mốc trắng hoặc có mùi ôi, là dấu hiệu lên men hỏng, tuyệt đối không nên dùng.

Quá trình chế biến thường bắt đầu từ việc nấu chín đậu đen, ủ cùng lá dâu, cỏ mần trầu hoặc các vị có tính giải biểu, rồi để lên men trong độ ấm nhất định. Sau khi lên men đạt độ, hạt được sấy nhẹ cho khô, bảo quản nơi thoáng mát. Khi dùng, có thể sao nhẹ hoặc phối chung vào các thang thuốc phát hãn, trị cảm lạnh có sốt, bứt rứt, ngực đầy, miệng khát.

Dù là món ăn thuốc dân gian, nhưng để chế được một mẻ Đạm Đậu Xị tốt cần rất nhiều sự chăm chút. Bởi quá trình lên men ấy giống như chăm một mầm sống – không thể vội vàng, không thể cưỡng ép, chỉ có thể nhẫn nại, lặng lẽ chờ khí trời, đất ấm mà sinh.

Bên cạnh những gì ta đã biết thì…

… Đạm Đậu Xị là hạt đậu đen được luộc chín rồi ủ lên men với lá có tinh dầu thơm như lá Thanh Hao, Tía Tô, Dâu tằm, Bạc Hà…
Quá trình ủ thường mất 3–7 ngày, tạo ra vị thuốc thơm, màu nâu sậm, mềm, mùi đặc trưng rất dễ nhận.

Một số ứng dụng dân gian và cổ truyền:

• Pha trà với gừng hoặc lá tía tô: uống khi có dấu hiệu cảm nhẹ
• Nấu cháo loãng, phối với gạo nếp – dùng cho người yếu sau ốm, ăn uống không ngon
• Phối cùng Tô Diệp, Bạch Chỉ, Kinh Giới: trị cảm phong hàn, sốt không mồ hôi
• Có thể dùng phối hợp trong điều trị trầm cảm nhẹ, uất khí – theo y học hiện đại đang nghiên cứu

Đạm Đậu Xị còn được người dân quê xưa bảo quản như một loại “gia vị trị liệu”, vừa để ăn, vừa để chữa.

Đừng quên…

• Người đang ra nhiều mồ hôi tự nhiên, âm hư nội nhiệt – không nên dùng
• Người tiêu chảy, tỳ vị hư hàn, lạnh bụng kéo dài – tránh dùng
• Dù lành, nhưng dùng sai thời điểm (cảm nhiệt, cảm phong nhiệt) có thể làm bệnh nặng hơn
• Dùng tốt nhất vào giai đoạn đầu cảm lạnh, chưa phát sốt rõ rệt