Câu Kỷ Tử – trái đỏ ngọt thanh, bổ can thận, dưỡng huyết minh mục trong từng ngày yếu mỏi

Có những vị thuốc không cần nấu sắc, không cần giã tán, mà chỉ cần vài quả mỗi ngày nhai chậm cũng đã thấy được cái ấm, cái nhuận, cái sáng lan tỏa từ bên trong. Câu Kỷ Tử – nhỏ bé, đỏ rực – chính là một vị thuốc như thế.

Người xưa gọi nó là “trái cây của tuổi xuân”, vì chỉ cần dùng đều đặn, là có thể thấy mắt sáng hơn, tóc đen lại, giấc ngủ sâu hơn, tinh khí vững vàng hơn. Không ồn ào, không đắng, không sắc – chỉ ngọt dịu như một cái ôm ấm của thiên nhiên dành cho những ai đang yếu dần đi theo năm tháng.

Giai thoại – chuyện ông đồ và bát trà kỷ tử dưỡng mắt

Có ông đồ già, tuổi cao mà mắt vẫn sáng, tay vẽ chữ không run. Có người hỏi bí quyết, ông không nói gì, chỉ rót chén trà – trong ấy có vài quả đỏ lặng lẽ trôi.

“Đây là Kỷ Tử, mỗi ngày ta dùng mươi quả. Không cần cầu kỳ – chỉ cần đều đặn – nó giữ cho mắt ta chưa mờ, tim ta chưa mỏi.” Người nghe xong, ngẫm lại, thấy thật – có những thứ nhỏ nhoi, nhưng lại nuôi dưỡng được cả ánh nhìn trong suốt của một đời người.

Nguồn gốc của vị thuốc

Câu Kỷ Tử là quả chín phơi khô của cây Câu Kỷ (Lycium barbarum), thuộc họ Cà (Solanaceae). Cây thường mọc ở các vùng khô, nhiều nắng – ở Việt Nam trồng được tại một số nơi như Ninh Thuận, nhưng phổ biến vẫn là dược liệu nhập từ Trung Quốc (Ninh Hạ).

Quả sau khi chín đỏ được hái, phơi hoặc sấy nhẹ cho đến khi khô dẻo, vị ngọt nhẹ, sắc đỏ cam, mùi thơm đặc trưng. Dược liệu quý nhờ tính bổ, dễ dùng, có thể ăn trực tiếp như một thực phẩm.

Thành phần – ngọt dịu, dưỡng can thận, ích tinh huyết, sáng mắt, nhuận phế

Câu Kỷ Tử (6 – 12g) – vị ngọt, tính bình – quy vào kinh Can – Thận – Phế. Chứa betaine, polysaccharide, carotenoid (zeaxanthin), flavonoid, acid amin, vitamin C, B1, B2… có tác dụng bổ can – thận – dưỡng huyết – ích tinh – minh mục – nhuận phế.

Đặc biệt phù hợp với người can thận âm hư, mắt mờ, đầu choáng, sinh lý yếu, ho lâu do phế khô, người trung niên – cao tuổi suy nhược khí huyết.

Công dụng – bổ can thận, dưỡng huyết, ích tinh, sáng mắt, nhuận phế

Trong y học cổ truyền, Kỷ Tử có công năng:
bổ can – thận – dưỡng huyết – ích tinh – minh mục – nhuận phế – sinh tân.
Thường dùng trong các chứng:
• Mắt mờ, nhìn mỏi, chảy nước mắt sống, đỏ mắt nhẹ.
• Lưng đau, gối mỏi, tóc bạc sớm, sinh lý yếu.
• Ho lâu ngày, khô cổ, họng ngứa do phế âm hư.
• Người thể trạng gầy yếu, da khô, miệng khát nhẹ, hay mất ngủ.
• Trẻ em chậm lớn, suy dinh dưỡng, người già thể trạng suy kém.

Một số bài thuốc ứng dụng:
• Kỷ tử địa hoàng hoàn: phối thục địa, sơn thù, hoài sơn – bổ thận âm, sáng mắt.
• Thiên môn kỷ tử thang: phối thiên môn, mạch môn – dưỡng âm phế, trị ho lâu.
• Câu kỷ trà: hãm trà với hoa cúc – sáng mắt, thư can.
• Câu kỷ dạ giao đằng hoàn: phối dạ giao đằng, tâm sen – dưỡng huyết an thần.

Cách lựa chọn dược liệu và bào chế

Câu Kỷ Tử là quả chín phơi khô của cây kỷ tử – loài cây sống dai, chịu hạn, càng cằn cỗi thì quả càng đỏ đậm và tích tụ khí vị dồi dào. Loại tốt là quả mọng đều, màu đỏ sậm ánh cam, vỏ mỏng dẻo nhưng không dính, ruột chắc, khi bóp không rỉ nước, vị ngọt thanh, hậu hơi chát nhẹ. Quả lép, màu nhợt, dính tay hoặc có mùi chua mốc là loại kém, không nên dùng.

Sau khi hái, quả kỷ tử được rửa sạch, loại bỏ cuống và tạp chất, rồi phơi nắng nhẹ hoặc sấy khô ở nhiệt độ thấp để giữ lại sắc đỏ và dược tính. Khi dùng, có thể để nguyên quả hoặc tán nhỏ, dùng trong các bài thuốc bổ can thận, dưỡng tinh, sáng mắt. Có nơi còn sao rượu hoặc mật để tăng khả năng dẫn thuốc vào can thận, đặc biệt hữu ích cho người mỏi gối, hoa mắt, tinh khí suy kiệt. Mỗi quả Câu Kỷ – nhỏ bé mà bền bỉ – như viên ngọc đỏ lặng lẽ bồi đắp cho gốc rễ sự sống, nuôi dưỡng âm phần từ từ mà sâu sắc.

Bên cạnh những gì chúng ta đã biết thì…

… vẫn còn nhiều điều khiến Kỷ Tử trở thành vị thuốc dưỡng sinh hiếm có:
• Vừa là thuốc, vừa là thực phẩm – có thể dùng lâu dài như trà, như món ăn, không độc, không phản.
• Trong y học hiện đại, Kỷ Tử được chứng minh có tác dụng chống lão hóa, cải thiện miễn dịch, bảo vệ thần kinh, chống mỏi mắt do tia sáng xanh.
• Phù hợp với người làm việc nhiều với máy tính, người cao tuổi, người hoạt động trí óc mệt mỏi.

Về cách bào chế ứng với công dụng:
• Tán bột – trộn mật làm hoàn: dùng đều dưỡng âm huyết.
• Hãm trà: kết hợp cúc hoa, táo đỏ, tâm sen – an thần, sáng mắt.
• Ngâm rượu: phối đỗ trọng, ba kích – bổ dương ích tinh.
• Nấu cháo: với hạt sen, long nhãn – bồi bổ người suy nhược.

Gia giảm tùy thể bệnh:

• Nếu mắt mờ, can âm hư: phối cúc hoa, thục địa, sơn thù.
• Nếu phế khô, ho lâu ngày: phối mạch môn, thiên môn, ngũ vị tử.
• Nếu sinh lý yếu, đau lưng gối mỏi: phối ba kích, thỏ ty tử, nhục thung dung.
• Nếu mất ngủ, suy nhược nhẹ: phối tâm sen, dạ giao đằng, long nhãn.

Đừng quên:

Kỷ Tử tính bình – nhưng dùng quá liều có thể sinh âm quá mức, gây tiêu chảy nhẹ.
Người đang cảm sốt, tiêu chảy do hàn, tỳ hư nên tạm ngưng dùng.
Nên chọn loại quả đỏ tươi, dẻo nhẹ, không quá khô cứng, không có mùi mốc.

Câu Kỷ Tử – quả đỏ của mùa xuân thảo dược, dưỡng can sáng mắt, bồi tinh ích thận – dịu dàng và sâu lắng như ánh nắng chiều

Có những thứ chẳng cần nhiều lời – chỉ vài quả nhỏ, mỗi ngày một ít – cũng đã đủ giữ ánh mắt không mờ, giữ nhịp tim không yếu, giữ sự mềm mại trong từng bước tuổi già.

Kỷ Tử – là món quà từ đất – nhẹ nhàng mà nâng đỡ.

“Quả nhỏ mà sinh khí,
Đỏ như gió ban chiều.
Dưỡng can – thận hòa nhịp,
Giữ mắt sáng – tim yêu…”