23/04/2025

Cao Lương Khương – vị cay nồng của đất, ngọn lửa ấm nhóm dậy từ lòng bụng lạnh

Có những lúc trong người ta cảm thấy buốt lạnh – không phải cái lạnh ngoài da, mà là cái lạnh từ sâu bên trong: bụng co thắt, dạ dày trướng đầy, ăn vào không tiêu, tay chân lạnh buốt, khí huyết không lưu thông.
Và có một vị thuốc – cay – thơm – ấm, sinh ra từ đất, bước vào bếp và bước vào thuốc, mang hơi thở của ngọn lửa dịu dàng trong ngày trở gió. Đó là Cao Lương Khương – người bạn gần gũi, dung dị, nhưng cũng rất sâu sắc.

Giai thoại – bát cháo củ Riềng buổi sớm và người cha ít nói

Có một ông bố quê, suốt đời chẳng than mệt. Nhưng sáng nọ, ông ngồi thở dài, ôm bụng, không muốn ăn.
Cô con gái nấu nồi cháo trắng, bào mỏng vài lát Cao Lương Khương, thả vào, thêm chút hành, tiêu.

Ông ăn xong, mồ hôi ra nhẹ, bụng ấm lên, rồi tự dưng cười:
– “Cháo gì mà như ai vừa thắp đèn trong bụng vậy.”

Tính vị và công năng – cay thơm bốc lên từ đất ẩm, lan ấm khắp tỳ vị, làm tan sự trệ u uất của hàn thấp

Cao Lương Khương có vị cay thơm, tính ấm, quy vào Tỳ – Vị – Can.
Cái cay của Riềng không bỏng như ớt, không hăng như gừng, mà cay theo kiểu nồng hậu – như bếp lửa cháy từ rơm khô trong bếp cũ.

• Ôn trung tán hàn – khi bụng đau lạnh, tiêu hóa kém
• Hành khí chỉ thống – khi đầy bụng, co thắt, khí trệ
• Tiêu thực hóa thấp – khi ăn uống khó tiêu, nặng bụng, miệng nhạt
• Chữa tiêu chảy hàn thấp, nôn mửa, tả lỵ

Cao Lương Khương là vị thuốc của những ngày lạnh trong lòng người, nơi tỳ vị mỏi mệt, khí huyết ứ trệ, hơi thở ngắn, bụng âm ỉ từng cơn…

Cách chọn thuốc tốt và các phương pháp bào chế

Cao Lương Khương là thân rễ khô của cây riềng – một loại thảo mộc mang hương cay ấm, thấm sâu vào huyết mạch, phá lạnh ngầm, hành khí chỉ thống. Khác với gừng, riềng có mùi thơm hắc, vị cay the và sức mạnh ôn trung vượt trội.

Để dùng làm thuốc, phải chọn riềng già, thân chắc, vỏ đỏ nâu, ruột vân hồng, thơm nồng. Sau khi rửa sạch, thái lát mỏng, riềng được phơi trong bóng râm cho tới khi khô dẻo – giữ trọn hương và dược tính.

Khi chế biến, Cao Lương Khương thường được sao cháy để tăng khả năng ôn trung, tán hàn, giảm đau; hoặc sao đen nếu cần phá ứ, trừ tích. Có bài cổ còn yêu cầu tẩm riềng với rượu hoặc giấm rồi mới sao, giúp dẫn thuốc vào sâu hơn các tạng phủ bị hàn lạnh.

Sao Cao Lương Khương là một kỹ thuật giữ lửa và giữ khí. Lửa phải vừa, tay phải đều – để từng lát riềng như được thổi hồn, mang hơi ấm thấm sâu vào nơi lạnh nhất của người bệnh.

Bên cạnh những gì ta đã biết thì…

… Cao Lương Khương không chỉ là một vị thuốc mà còn là một “gia vị trị liệu”.
Nó có mặt trong rất nhiều bữa ăn truyền thống Việt Nam, đặc biệt ở vùng Bắc Bộ và Trung Bộ – như món giả cầy, ốc nấu chuối, cá kho tộ, không chỉ để khử tanh, mà để kích thích tiêu hóa, chống lạnh bụng, giữ ấm nội tạng.

Về bào chế:
• Dùng sống (tươi): để tăng tính tán hàn, hành khí – dùng khi lạnh bụng, đau bụng hàn.
• Sao vàng hạ thổ: giảm tính tán mạnh, ôn trung – dùng khi tỳ vị yếu nhưng cần ấm nhẹ.
• Tẩm rượu sao: tăng dẫn khí – dùng trong các bài thuốc trị bụng đầy, khí trệ, phụ nữ đau bụng kinh do hàn.
• Giã đắp ngoài: chữa tê thấp, nhức mỏi, sưng đau do lạnh.

Trong các bài thuốc, thường phối cùng:
• Hậu phác – Trần bì – Chỉ xác: trị đầy bụng, tiêu thực
• Can khương – Phụ tử – Cam thảo: trị đau bụng hàn, tỳ dương hư
• Ngưu tất – Xuyên khung: trị phong thấp đau khớp

Đừng quên…

Cao Lương Khương là lửa, nên không dành cho người có sẵn lửa trong người.

• Người âm hư nội nhiệt, nóng trong, miệng khô họng rát – không nên dùng
• Người hay bốc hỏa, mất ngủ, táo bón do nhiệt – dùng vào sẽ tăng thêm bức bối
• Phụ nữ có thai nên dùng với liều rất nhỏ và có hướng dẫn

Cái gì cũng cần ấm, nhưng đừng để lửa làm cháy. Cao Lương Khương – vị thuốc của sự sưởi ấm – chỉ nên dùng khi lòng thực sự cần thắp lại.