Bạch Mao Căn – rễ trắng của bờ sông, vị thuốc mát huyết cầm máu trong lặng thầm
Không phải vị thuốc nào cũng mọc trên núi cao hay trong rừng sâu. Có những vị bình dị đến mức nằm lẫn trong bãi cỏ, bờ ruộng, bờ sông – nhưng lại giữ trong mình khả năng làm dịu sốt, ngừng chảy máu, mát gan, giải độc. Đó là Bạch Mao Căn – phần rễ trắng của cây cỏ tranh, loại cỏ tưởng như không mấy ai để ý, vậy mà lại là phương thuốc cứu người khi huyết nhiệt cuồng lưu.
Người xưa có câu: “Lửa cháy trong máu, dùng rễ trắng mà dập.” Và từ đó, người thầy thuốc bắt đầu cúi mình hái cỏ ven đường – không vì đó là cỏ, mà vì đó là thuốc.
Giai thoại – rễ cỏ cứu người giữa trưa hè
Ở phương Nam có năm nắng nóng kéo dài, người dân trong làng sốt cao, ho ra máu, tiểu ra huyết, mắt vàng da sạm. Các thầy lang bó tay, bệnh nhân cứ yếu dần đi. Một người tiều phu đi ngang qua, nói: “Tôi từng thấy người xưa dùng rễ cỏ tranh nấu nước cho người sốt. Thử xem sao.”
Vậy là họ đào rễ trắng, rửa sạch, nấu nước – cho uống vài ngày, cơn sốt dịu, nước tiểu trong lại, máu ngưng chảy. Từ đó, người ta gọi vị ấy là Bạch Mao Căn – rễ trắng bình dị, nhưng có thể chữa những cơn bệnh dữ dội.
Nguồn gốc của vị thuốc
Bạch Mao Căn là phần thân rễ (rễ ngầm) của cây cỏ tranh – Imperata cylindrica, họ Hòa thảo – mọc hoang nhiều nơi ở đồng bằng, trung du nước ta.
Thu hoạch quanh năm, nhưng tốt nhất vào mùa thu. Sau khi đào lên, rửa sạch đất cát, cắt bỏ rễ con, phơi hoặc sấy khô. Rễ màu trắng ngà, hình trụ nhỏ dài, vị ngọt mát, dễ uống.
Thành phần – trắng trong như lòng dược thiện
Bạch Mao Căn (10 – 30g) – vị ngọt, tính hàn, quy kinh Phế – Vị – Bàng quang – Can. Dược liệu chứa nhiều đường, axit hữu cơ, các flavonoid, potassium, có tác dụng thanh nhiệt – sinh tân – lợi niệu – lương huyết – chỉ huyết.
Tuy chỉ là rễ cỏ, nhưng sức mát của nó lại lan vào từng mạch máu, từng giọt nước tiểu, từng cơn sốt đang gầm trong người.
Công dụng – làm dịu nhiệt huyết, ngăn dòng chảy của máu nóng
Trong y học cổ truyền, Bạch Mao Căn có công năng: thanh nhiệt – lương huyết – lợi niệu – chỉ huyết – giải độc.
Thường dùng trong các chứng:
– Sốt cao, khát nước, tiểu ít, nước tiểu vàng sậm.
– Ho ra máu, chảy máu cam, tiểu ra máu, xuất huyết dưới da.
– Vàng da do viêm gan, nhiễm siêu vi trùng, gan nhiệt.
– Phù nề nhẹ, viêm đường tiết niệu, tiểu buốt, tiểu rắt.
Một số bài thuốc ứng dụng:
– Bạch Mao Căn thang: dùng riêng hoặc phối Nhân Trần, Râu Ngô để giải nhiệt, lợi tiểu.
– Sinh Tân Chỉ Huyết thang: phối với Sinh Địa, Trắc Bá, Huyết Dụ chữa chảy máu do nhiệt.
– Thanh Nhiệt Giải Độc thang: phối Kim Ngân Hoa, Diệp Hạ Châu, Sài Đất trong các bệnh về gan.
Bên cạnh những gì ta đã biết…
… còn có những điều khiến người thầy thuốc càng thêm trân quý vị cỏ tranh giản dị này:
– Bạch Mao Căn không chỉ thanh nhiệt, cầm máu, mà còn hỗ trợ làm mát gan, cải thiện men gan, rất phù hợp cho người viêm gan siêu vi, vàng da, nóng trong.
– Có thể nấu nước uống hằng ngày thay trà, giúp giải nhiệt mùa hè, phòng ngừa sỏi thận và nhiễm trùng tiết niệu.
– Ngoài ra, còn có thể phối hợp trong các bài thuốc trị rong kinh, băng huyết nhẹ, nếu nguyên nhân là huyết nhiệt gây ra.
Về cách bào chế ứng với công dụng:
– Dùng sống (sắc trực tiếp) để thanh nhiệt, sinh tân, lợi niệu.
– Sao cháy nhẹ phần đầu rễ nếu cần chỉ huyết mạnh hơn.
– Có thể dùng trong trà thảo dược, các bài thuốc mát gan, tiêu độc rất tiện dụng.
Gia giảm tùy thể bệnh:
– Nếu sốt cao khát nước: phối Sinh Địa, Tri Mẫu, Thạch Cao.
– Nếu tiểu ra máu: phối Tiểu Kế, Đại Kế, Trắc Bá Diệp.
– Nếu viêm gan, vàng da: phối Nhân Trần, Diệp Hạ Châu, Chi Tử.
– Nếu phù nề, tiểu ít: phối Ý Dĩ, Phục Linh, Trạch Tả.
Đừng quên:
Bạch Mao Căn tính hàn, ngọt mát, không dùng cho người tỳ vị hư hàn, tiêu chảy lâu ngày, ăn uống kém, lạnh bụng.
Không dùng chung với thuốc bổ dương mạnh – dễ gây xung đột hàn – nhiệt.
Không nên dùng liều cao trong thời gian dài nếu không có bệnh lý rõ ràng – vì có thể làm mát quá mức, tổn tỳ vị.
Bạch Mao Căn – rễ cỏ mà cứu người, nhẹ nhàng mà lành mạnh
Trong thế giới cỏ cây, có những vị thuốc chỉ là rễ trắng ven bờ, không cao sang, không đắt đỏ – nhưng lại là ân nhân của những người ho ra máu, tiểu ra huyết, sốt cao không lui. Bạch Mao Căn là thế – một vị thuốc như làn nước ngọt lành tưới lên ngọn lửa đang cháy trong máu huyết con người.
“Rễ cỏ mọc bờ sông,
Mà dịu đi cơn sốt.
Không cần lời cao rộng,
Cũng cứu người, rất thật…”
