Bạch Hoa Xà Thảo – cỏ trắng của đất, vị thuốc âm thầm tiêu viêm, tiêu độc, hóa giải u kết
Có những vị thuốc không cần tìm ở rừng sâu núi thẳm, mà chỉ cần cúi xuống bên bờ ruộng, ven con đường nhỏ, là đã thấy. Bạch Hoa Xà Thảo là một vị như thế – mọc thấp, cành nhỏ, hoa trắng li ti như sương đầu ngọn cỏ. Không rực rỡ, không thơm ngát, nhưng trong thân lá mảnh mai ấy lại chứa một sức mạnh mà cả rễ cây đại thụ cũng khó bì – sức mạnh hóa u, tiêu viêm, trừ độc.
Người thầy thuốc Đông y xưa từng nói: “Thấy cây hoa trắng ấy nơi đất cằn, lòng bỗng an – vì biết rằng dân làng sẽ có một phương để trị mụn nhọt, viêm sưng, kể cả ung nhọt sâu độc.”
Giai thoại – chuyện thầy thuốc nghèo và loài cỏ trắng
Ở một vùng quê nghèo miền trung du, có một người thầy thuốc quanh năm chỉ dùng cỏ cây ven đường để chữa bệnh. Một năm nọ, trong làng có người bị u vú sưng đau, người nhà định đưa lên tỉnh mổ. Ông thầy già chỉ lặng lẽ ra vườn, hái một nắm Bạch Hoa Xà Thảo, sắc uống, rồi đắp ngoài. Vài tuần sau, u xẹp dần, da cũng bớt sạm.
Người ta hỏi: “Ông có phép gì đặc biệt?” – Ông cười hiền: “Phép là của đất. Tôi chỉ là người hiểu tiếng của cỏ cây.”
Nguồn gốc của vị thuốc
Bạch Hoa Xà Thảo là toàn cây trên mặt đất (thân, lá, hoa) phơi khô của cây Hedyotis diffusa Willd., họ Cà phê – một loại cỏ nhỏ mọc hoang nhiều ở vùng trung du, ruộng vườn, ven suối miền Bắc và miền Trung nước ta.
Cây thân mảnh, nhiều nhánh, mọc bò hoặc đứng, hoa nhỏ màu trắng, vị hơi đắng. Dân gian thường gọi là “cỏ lưỡi rắn hoa trắng” vì có khả năng thanh độc, tiêu viêm mạnh.
Thành phần – nhỏ nhẹ mà chống độc sâu.
Bạch Hoa Xà Thảo (15 – 30g) – vị ngọt, hơi đắng, tính hàn, quy kinh Can – Tỳ – Vị. Trong cây chứa iridoid glycosid (asperulosid, deacetylasperulosidic acid), anthraquinon, flavonoid, axit hữu cơ, tinh dầu… có tác dụng thanh nhiệt – giải độc – tiêu viêm – tiêu thũng – hoạt huyết – tiêu u.
Tuy là loài cỏ nhỏ, nhưng lại có nghiên cứu hiện đại chứng minh khả năng kháng tế bào ung thư, tăng miễn dịch, kháng viêm mạnh mẽ – một tiềm lực đáng kinh ngạc từ tự nhiên.
Công dụng – giải độc, tiêu viêm, tiêu u, điều khí huyết
Trong y học cổ truyền, Bạch Hoa Xà Thảo có công năng: thanh nhiệt – giải độc – tiêu viêm – tiêu thũng – hoạt huyết – hóa u.
Thường dùng trong các chứng:
• Mụn nhọt, viêm tấy, viêm tuyến vú, áp xe, u vú.
• Ung thư gan, vú, phổi, trực tràng (phối hợp hỗ trợ).
• Viêm họng, viêm amidan, nhiệt miệng, viêm lợi.
• Viêm gan cấp, vàng da, nóng trong, chảy máu cam.
Một số bài thuốc ứng dụng:
• Tiêu viêm giải độc thang: phối kim ngân hoa, bồ công anh, liên kiều trị viêm tấy, mụn nhọt.
• Thanh can lương huyết thang: phối chi tử, nhân trần, diệp hạ châu trị viêm gan.
• Tiêu u thang: phối bán chi liên, bạch hoa xà thảo, xạ đen dùng hỗ trợ điều trị u bướu.
Cách lựa chọn dược liệu và bào chế
Bạch Hoa Xà Thiệt Thảo là toàn thân cây (cả rễ, thân, lá) của loài thảo dược nhỏ, bò sát mặt đất, thường mọc hoang nơi ẩm thấp, vùng bờ suối, rìa ruộng. Vị thuốc tốt là cây non vừa phải, lá xanh sẫm, thân mảnh đều, không gãy vụn, không lẫn tạp cỏ, có mùi thơm nhẹ đặc trưng và vị đắng hậu ngọt thanh. Cây bị thâm úa, mục nát, vàng vọt, hoặc đã mốc, vụn nát là không đạt yêu cầu.
Sau khi thu hái vào mùa hạ – lúc cây dồi dào nhất về khí vị – Bạch Hoa Xà Thiệt Thảo được rửa sạch, cắt đoạn ngắn, rồi phơi trong râm mát để giữ lại màu và tinh dầu. Khi dùng có thể để sống để phát huy toàn bộ công năng thanh nhiệt giải độc, tiêu viêm, hoặc sao nhẹ nếu phối trong các bài thuốc uống lâu dài. Có nơi dùng dạng tươi để giã đắp ngoài da trong các trường hợp viêm tấy, nhọt độc mới khởi. Mảnh mai và giản dị, nhưng vị thuốc này lại thường được chọn làm “người đi đầu” trong các phương trị viêm hạch, ung thư, nhiễm độc máu – như một cọng cỏ nhưng mang khí khái của bạch sĩ can trường.
Bên cạnh những gì chúng ta đã biết thì…
… còn có những điều khiến người ta thêm tin yêu loài cỏ trắng này:
• Bạch Hoa Xà Thảo là một trong những vị thuốc dân dã có mặt trong hầu hết các toa thuốc Đông y hỗ trợ điều trị ung thư, bởi tính năng tiêu u, tăng sức đề kháng, giảm viêm cực mạnh.
• Có thể dùng dạng nước sắc, hãm trà, làm cao dán, thuốc bột hoặc nấu cháo – rất linh hoạt.
• Khi kết hợp với Bán Chi Liên, tác dụng tiêu u và kháng ung thư càng được nâng cao rõ rệt.
Về cách bào chế ứng với công dụng:
• Dùng sống, sắc uống để thanh nhiệt, giải độc, tiêu viêm.
• Dùng giã đắp ngoài các nốt mụn nhọt, u sưng, viêm tuyến.
• Có thể sao vàng nhẹ nếu dùng lâu dài để bớt tính hàn.
Gia giảm tùy thể bệnh:
• Nếu viêm tuyến vú, u vú: phối bán chi liên, ngưu bàng tử, sinh địa.
• Nếu viêm gan, nóng trong: phối nhân trần, diệp hạ châu, râu ngô.
• Nếu mụn nhọt, viêm lợi, áp xe: phối kim ngân hoa, bồ công anh, hoàng bá.
• Nếu hỗ trợ ung thư: phối xạ đen, bán chi liên, linh chi, hoàng cầm.
Đừng quên:
Bạch Hoa Xà Thảo tính hàn mạnh, không dùng cho người tỳ vị hư hàn, lạnh bụng, tiêu chảy mạn tính.
Không dùng đơn độc liều cao quá lâu – dễ làm mỏi mệt, giảm tiêu hóa.
Phụ nữ mang thai, người đang sốt rét hoặc lạnh trong cần có chỉ định thầy thuốc.
Bạch Hoa Xà Thảo – loài cỏ trắng của hy vọng
Trong những khu vườn quê cũ, có loài cỏ nhỏ, hoa trắng lẫn trong đám cỏ hoang. Nhưng ít ai biết, Bạch Hoa Xà Thảo ấy lại mang trong mình một sức sống kỳ lạ – vừa mát, vừa lành, vừa có thể hóa giải những độc tố âm thầm trong cơ thể.
Một hạt ngọc trắng giữa đồng đất – giúp người thanh lọc, giải uất, tiêu đi những đau đớn âm ỉ lâu ngày.
“Không cao sang giữa chợ,
Chỉ cỏ trắng bên đường.
Vậy mà hóa dược quý,
Giúp lòng người nhẹ vương…”
