Bá tử nhân – hạt nhỏ an thần, ủ yên giấc mộng dài.

Giấc ngủ – tưởng là điều giản đơn, nhưng với người tâm loạn, khí hư, thì đôi khi lại là một mong cầu khó chạm tới. Trong kho tàng thảo dược phương Đông, có một vị thuốc nhỏ bé như hạt cây rừng, nhưng lại có thể vỗ về giấc ngủ, dưỡng tâm, an thần. Đó là Bá tử nhân – hạt của cây trắc bách – loài cây xanh suốt bốn mùa, đứng lặng lẽ bên các lăng mộ cổ, như giữ gìn yên nghỉ cho người thiên cổ, và cũng giữ sự an yên cho những tâm hồn còn sống.

Người xưa bảo: “Tâm không yên thì thân chẳng yên, thân chẳng yên thì giấc chẳng đến.” Và rồi, người thầy thuốc đem hạt trắc bách ấy, phơi khô, sao thơm, đưa vào những phương hoàn quý giá để trả lại cho con người một giấc ngủ yên lành.

Giai thoại – hạt an thần trong câu chuyện cổ mộ

Chuyện kể rằng, dưới thời Đường, có vị lão y sống gần một nghĩa địa cổ. Ông thường ra ngồi dưới gốc trắc bách đọc sách, ghi chép vị thuốc. Một lần bị mất ngủ kéo dài, ông nấu nước uống từ hạt cây bên mộ – ngủ một giấc sâu chưa từng có. Vậy là từ đó, ông lưu truyền lại: “Hạt của cây giữ mộ, giữ cả giấc mơ người sống.”

Từ ấy, Bá tử nhân trở thành vị thuốc được các danh y như Tôn Tư Mạc, Trương Cảnh Nhạc trọng dụng – không ồn ào như nhân sâm, không nổi bật như phục linh, nhưng lại là chỗ dựa nhẹ nhàng cho những người hay thao thức.

Nguồn gốc của vị thuốc

Bá tử nhân là nhân (nhân hạt) của quả trắc bách – Platycladus orientalis, một loài cây họ Hoàng đàn, thường mọc nhiều ở vùng núi phía Bắc nước ta, Trung Quốc và Triều Tiên.

Sau khi thu hoạch quả trắc bách vào mùa thu – đông, người ta đem phơi khô, tách lấy nhân, loại bỏ lớp vỏ dầu dễ gây kích ứng. Hạt nhân có hình trứng dài, màu vàng nhạt, vị ngọt, béo nhẹ, có mùi thơm dịu khi sao.

Thành phần – nhỏ bé mà tròn đầy dưỡng chất

Bá tử nhân (6 – 12g) – vị ngọt, tính bình, quy kinh Tâm – Tỳ – Thận. Trong nhân chứa nhiều dầu béo (40 – 60%), protein, saponin, tinh dầu, vitamin và flavonoid… với tác dụng dưỡng tâm an thần – nhuận táo thông tiện – ích khí cố tinh.

Đây là vị thuốc đặc biệt: vừa giúp ngủ ngon, vừa điều hòa tiêu hóa, lại nhẹ nhàng hỗ trợ sinh lý và hệ thần kinh trung ương.

Công dụng – ôn nhu mà vững chãi

Trong y học cổ truyền, Bá tử nhân có công năng: dưỡng tâm an thần – liễm hãn – nhuận tràng – ích khí cố tinh.

Thường dùng trong các chứng:

– Tâm hư, hồi hộp, mất ngủ, mộng nhiều, hay quên.
– Khí hư đổ mồ hôi trộm, hồi hộp, đánh trống ngực.
– Táo bón ở người già, phụ nữ sau sinh, người thể trạng yếu.
– Di tinh, mộng tinh, hoạt tinh do tâm thận bất giao.

Một số bài thuốc tiêu biểu:

– Thiên Vương Bổ Tâm Đan: Bá Tử Nhân làm quân vị, dưỡng tâm an thần, trị mất ngủ lâu ngày do âm huyết hư tổn.
– Toan Táo Nhân Thang gia Bá Tử Nhân: trị tâm huyết hư, phiền táo, khó ngủ, mộng nhiều.
– Dưỡng Tâm Thang: phối Nhân Sâm, Phục Linh, Viễn Chí để bổ tâm tỳ, an thần, ích trí.

Bên cạnh những gì ta đã biết…

… vẫn còn nhiều điều nhẹ nhàng mà đáng để suy ngẫm:

– Bá Tử Nhân không gây buồn ngủ tức thời như thuốc ngủ, mà âm thầm dưỡng tâm âm huyết, giúp giấc ngủ sâu từ bên trong. Dùng lâu không lệ thuộc, ngược lại còn giúp khí huyết điều hòa, tâm trí nhẹ nhàng, giấc mộng an hòa hơn.
– Do có tính trơn nhuận, rất thích hợp với người cao tuổi hay táo bón, ngủ chập chờn, tiểu đêm nhiều.
– Cũng là một trong số ít vị kết nối được tâm – thận – đại trường, thường được các danh y lựa chọn trong các bài thuốc điều trị chứng tâm phiền – mộng tinh – tiện bí đồng thời.

Về cách bào chế ứng với công dụng:

– Sao vàng thơm để giảm dầu béo, giúp dễ tiêu và tăng tính ôn hòa.
– Có thể nghiền bột (dùng làm hoàn) hoặc nấu thang tùy theo mục đích điều trị.
– Nếu ngâm rượu, nên phối thêm Viễn Chí, Long Nhãn, Sinh Địa để vừa dưỡng huyết vừa bổ tâm trí.

Gia giảm trong bài thuốc:

– Mất ngủ kèm lo âu: phối Viễn Chí, Toan Táo Nhân, Phục Thần.
– Tâm huyết hư, da xanh nhợt: phối Sinh Địa, Đương Quy.
– Di tinh, mộng tinh: phối Liên Nhục, Liên Tử Tâm, Kim Anh Tử.
– Táo bón ở người già: phối Mạch Môn, Sinh Địa, Hỏa Ma Nhân.

Thận trọng khi dùng:

– Không dùng cho người tỳ hư tiêu lỏng, đại tiện nát, bụng lạnh.
– Do chứa nhiều dầu béo, người tỳ yếu dùng lâu có thể sinh trệ.
– Không dùng sống – bắt buộc phải sao chế đúng cách để an toàn cho tiêu hóa và phát huy công năng dưỡng tâm.

Đừng quên :

Giấc ngủ là món quà của sự an tâm. Bá tử nhân không dắt ta vào mộng bằng thuốc mạnh, mà dìu ta vào bằng sự dịu dàng. Nhưng hãy dùng khi thật sự cần – khi tâm đã mỏi, khi lòng chẳng yên – chứ đừng vì mất ngủ một đêm mà vội trao tay cho vị thuốc an thần.

Bá Tử Nhân – một hạt nhỏ nuôi yên giấc lớn

Giữa những đêm dài không ngủ, có người tìm đến trà, có người tìm đến nhạc, có người thì lặng lẽ sắc một thang có Bá tử nhân – để giấc ngủ trở về như hơi thở nhẹ, không cưỡng cầu, không níu kéo.

“Một hạt nhỏ giữa đời,
Nuôi giấc dài dịu vợi.
Giữa tâm hư rối bời,
Cũng tìm được an phổi.”