A Giao – Giọt keo đen từ trời cỏ cây.

 Có những vị thuốc đến với nhân gian một cách lặng lẽ, không hương, không sắc rực rỡ, nhưng lại thầm lặng dưỡng nuôi từng sợi tơ huyết, từng giọt nhựa sống trong cơ thể người. A giao – chính là một trong những vị như thế.

Tựa như khói bếp ấm đen đượm hồn làng xưa, A giao là giọt keo đen chiết từ da lừa, nấu bằng lòng thành và giữ bằng thời gian. Người ta gọi nó là “thiên nhiên chi huyết”, là giọt máu của cỏ cây – nhưng chắt ra từ một sinh linh động vật – gói trong đó không chỉ dược tính, mà còn cả một lời nguyện cầu chữa lành.

Tương truyền rằng :

có thời kỳ chiến loạn, một vị thầy thuốc lang bạt cứu người giữa bãi chiến trường. Ông không còn gì trong tay ngoài ít thảo dược và một nồi A giao đặc sánh trong túi vải. Chính vị thuốc này đã giúp cầm máu cho kẻ trọng thương, làm dịu cơn đau cho người sản phụ suy kiệt, và cứu sống những người phụ nữ huyết hư sau sinh, chỉ bằng vài giọt – hòa tan trong rượu nóng hay sắc cùng gừng già.

Thân phận A giao, tưởng đơn giản – nhưng kỳ thực lại chứa đựng bao tầng nghĩa. Không phải ai cũng biết, A giao xưa kia là vật tiến vua, được nấu trong nồi đồng, khuấy bằng thìa trúc, lấy nước suối trong và đun bằng than gỗ long não. Người ta không chỉ “làm thuốc” – mà còn như đang dâng tặng một phần linh khí đất trời vậy.

Công dụng – như giọt mật dưỡng huyết can trường

A giao đi vào ba kinh: phế, can và thận – điều huyết, chỉ huyết, dưỡng âm nhuận táo, an thai và chữa đau bụng kinh. Nó mềm mại nhưng kiên cường, ngọt vị mà ẩn tàng lực lớn. Nhờ đặc tính ấy mà bao đời, A giao được dùng trong những bài thuốc huyết hư – băng huyết – ho ra máu – động thai và đau bụng sau sinh.

Vị này thường được sử dụng trong bài A giao thang, phối hợp cùng Sinh địa, Đương quy, Cam thảo… – nhằm chữa táo bón, huyết nhiệt, xuất huyết và động thai. Trong Hoàng liên A giao thang, A giao góp phần nhuận âm, giáng hỏa, an thần, phối hợp cùng Hoàng liên, Sinh địa, Hoàng bá – để làm dịu tạng tâm, lắng cơn phiền táo trong người âm hư hỏa vượng.

Ai đã từng uống một bát A giao hòa mật ong trong ngày rét mướt, sẽ hiểu cảm giác được ủ ấm từ bên trong. Và ai đã từng chứng kiến một sản phụ yếu ớt được cứu sống bằng một bài thuốc có A giao, mới biết rằng: có những thứ tuy không thơm nức, không rực sắc màu, nhưng lại mang vị của sự sống.

Bên cạnh những gì chúng ta đã biết thì…

A giao quý hay không – nằm ở tiếng “rục” khi bẻ vỡ. Loại tốt khi bẻ ra sẽ phát tiếng gãy khô, dòn – bên trong có màu hổ phách đen ánh, mịn đều, có độ bóng tự nhiên. Loại pha tạp thì mềm, hoặc có mùi tanh nhẹ, thiếu vị ngậy thanh vốn có của loại thật.

Người làm thuốc xưa còn có mẹo nhỏ: nướng nhẹ trên than hồng, nếu keo tan chảy có ánh nâu cánh gián, thơm dịu như mật ong khét – thì đó là hàng tốt. Nếu cháy khét, có bọt trắng – thường là loại pha phụ gia.

Về cách bào chế :

Mỗi phương pháp chế biến A giao lại mang một công năng riêng:

– A giao sống (chưa chế biến): giữ nguyên tính chất keo dính, dùng để dưỡng huyết, an thai, nối liền gân mạch. Thường được hòa vào sau khi sắc thuốc hoặc nấu thành cao để giữ trọn dược tính.

– A giao sao hoặc nướng qua than: làm tăng tác dụng thu sáp, thích hợp với các chứng chảy máu, băng huyết, ho ra máu, tiêu huyết nội. Dược tính thu liễm mạnh hơn so với dùng sống.

– A giao thục chế với rượu gừng: giúp hành khí, tán hàn, ôn kinh chỉ thống, đặc biệt hiệu quả trong các chứng đau bụng sau sinh, huyết hư hàn, khí huyết ngưng trệ.

– A giao tán bột, làm hoàn cùng mật ong, quế tâm, liên nhục…: dùng lâu dài cho người suy nhược, khí huyết hư tổn, phụ nữ sau sinh cần bồi bổ. Vừa dễ dùng, vừa tiện bảo quản.

Một điều ít người biết, là ngày xưa A giao còn được dùng để phủ ngoài các viên hoàn lớn, giữ cho thuốc không mốc – vừa như “niêm phong dược lực”, vừa thêm phần dưỡng huyết âm thầm.

Thận trọng khi dùng:

Người tỳ vị hư hàn, hay tiêu chảy, đàm thấp ngưng trệ… cần cân nhắc. A giao tuy bổ, nhưng dùng sai dễ gây trệ khí, sinh đầy bụng, nặng người. Và xin nhớ – thuốc bổ không thay thuốc chữa. Chỉ nên dùng khi cơ thể thật sự cần – và kết hợp dưỡng tâm, sống tĩnh, để thuốc được “nương” trong lòng người mà phát huy hết nghĩa sâu.

**A giao – vị thuốc chẳng thơm hương
Mà ôm lấy những giọt máu đau thương
Làm lành cho mẹ tròn con vuông
Là sợi chỉ đen kết tim người lại

Ai hay được trong giọt keo sánh ấy
Là bao phận nữ nhi – từng thổn thức, từng rơi…**