Thăng Khí Thang – Khi một thân thể rơi xuống, có bài thuốc nhẹ nhàng nâng lên từ bên trong

“Có những người chẳng bệnh gì rõ rệt, Chỉ là đi đứng thấy nặng, bụng dưới trũng xuống, tinh thần như rớt hẳn vào một vùng thấp. Không đau – nhưng mỏi, Không sốt – nhưng lạnh, Không gầy – nhưng người cứ như đang tan đi từng ngày…”

Giai thoại – Bài thuốc của người đi dưới dốc

Chuyện kể rằng, danh y Lý Đông Nguyên – người sáng lập phái Dưỡng Tỳ Thăng Dương, từng gặp một bệnh nhân lạ lùng: không sốt, không đau, ăn uống vẫn bình thường, nhưng cứ đi là mỏi, nói là mệt, bụng trũng, chân nặng, trĩ sa, trực tràng yếu…

Người bệnh đã uống bao thuốc bổ tỳ vị, mà không khá lên. Lý Đông Nguyên nhìn kỹ rồi viết vào sổ tay: “Không phải chỉ hư – mà là khí đã hạ. Không cần thêm, mà cần nâng.”

Và ông lập ra bài Thăng Khí Thang (升气汤) – không nhiều vị, nhưng phối rất khéo: vừa bổ khí, kiện tỳ, vừa thăng dương, dẫn khí đi lên, khiến khí huyết đang tụt như nước chảy ngược dòng. Sau vài thang, người bệnh đứng thẳng lưng hơn, đi không còn lệt bệt, tinh thần sáng lại – như người đi qua dốc và thấy trời.

Nguồn gốc bài thuốc

Thăng Khí Thang còn gọi là Bổ Trung Ích Khí Thang (补中益气汤) – một trong những bài thuốc nổi tiếng của Lý Đông Nguyên, xuất hiện trong tác phẩm Nội Ngoại Thương Biện Hoặc Luận (đời Kim – Nguyên).

Ông cho rằng: “Tỳ là gốc sinh khí hậu thiên, tỳ hư sẽ khiến khí không đủ, khí suy thì không nâng lên được – từ đó sinh ra sa giáng, trĩ, mệt mỏi, mồ hôi trộm, đại tiện lỏng, tử cung hạ thấp…”

Bài thuốc này vì vậy mà dùng để thăng khí, kiện tỳ, cố biểu, là một trong những bài thuốc kinh điển trong điều trị khí hư trung tiêu, khí sa, tỳ hư kèm tiêu chảy, trĩ, sa tử cung, sa dạ dày…

Thành phần bài thuốc

• Hoàng kỳ (黄芪) – 24g: đại bổ nguyên khí, thăng dương, cố biểu.
• Nhân sâm (人参) – 9g: ích khí, bổ trung, nâng khí lực.
• Bạch truật (白术) – 9g: kiện tỳ, táo thấp.
• Đương quy (当归) – 9g: dưỡng huyết, trợ sinh khí.
• Trần bì (陈皮) – 6g: điều khí, hòa vị, trừ trệ.
• Thăng ma (升麻) – 6g: thăng dương, dẫn khí lên trên.
• Sài hồ (柴胡) – 6g: sơ can giải uất, thăng khí, trợ lực Hoàng kỳ.
• Cam thảo (甘草) – 6g: điều hòa các vị, bổ trung.

Công dụng bài thuốc, dùng trong các trường hợp

Thăng Khí Thang dùng khi tỳ khí hư, khí sa, dương khí tụt xuống, biểu hiện:
• Mệt mỏi, hơi thở ngắn, không muốn nói, hay thở dài
• Bụng trướng, ăn kém, tiêu chảy mạn tính
• Trĩ sa, tử cung sa, dạ dày sa, trực tràng yếu
• Da nhợt, lưỡi nhạt, mạch hư nhược, sắc diện ủ rũ

Thường dùng cho

• Người sau bệnh dài ngày bị tụt khí lực rõ rệt
• Phụ nữ sau sinh bị trĩ, sa tử cung, mệt mỏi kéo dài
• Người già suy nhược kèm đại tiện lỏng, không còn sức nâng cơ thể

Cách phối ngẫu và gia giảm theo thể bệnh

• Trĩ chảy máu nhiều: thêm Kinh giới, Hòe hoa
• Sa tử cung: phối Cố tử thang, thêm Khiếm thực, Liên nhục
• Hư hàn: gia Nhục quế, Bào khương
• Mồ hôi trộm, sốt nhẹ buổi chiều: thêm Hoàng liên, Bạch thược
• Tiêu hóa yếu rõ: thêm Thần khúc, Mạch nha

Bên cạnh những gì ta đã biết…

Thăng Khí Thang được xem như “thuốc nâng” trong Đông y – nâng không phải ép, mà là giúp khí tụ lại rồi tự đi lên.

Nhiều nhà thuốc ứng dụng bài này trong phục hồi sau truyền dịch kéo dài, hậu phẫu thuật trĩ, hoặc suy nhược mạn tính có biểu hiện sa sút tinh thần, cơ thể như nặng xuống.

Ở một số vùng nông thôn Trung Hoa xưa, người ta dùng bài này sắc đặc, hòa mật ong làm viên hoàn, uống mỗi sáng để giúp “khí tụ thần minh”, đặc biệt với người làm việc nặng mà khí dễ hao.

Hãy nhớ:

Không dùng Thăng Khí Thang cho người đang sốt cao, cảm mạo phong nhiệt, táo bón do thực nhiệt.

Không dùng cho người âm hư hỏa vượng rõ, hoặc huyết hư nhiều mà chưa bổ đủ.

Bài thuốc này tuy nhẹ, nhưng nâng khí – cần đúng lúc, đúng thể. Dùng sai dễ gây bứt rứt, mất ngủ, táo nhẹ.

Thăng Khí Thang – Khi một bài thuốc không chữa mà nâng

Có những lúc không cần chữa gì, chỉ cần nâng người ta lên khỏi trạng thái rơi xuống. Thăng Khí Thang là như thế – không bổ quá sâu, không làm quá mạnh, chỉ lặng lẽ nâng dậy… như một sợi chỉ kéo tâm hồn người bệnh khỏi đáy.

Một cơ thể thôi trĩu xuống, Một người đứng dậy không thấy chóng mặt nữa, Một cái nhìn dần có ánh sáng, Một hơi thở đi lên… như bình minh.