Tam Thất Bắc – củ nhỏ giữ máu, tiêu u, hồi sức sau tổn thương
Có người té ngã, máu trong không cầm, máu ngoài chưa khô,
Có người phụ nữ sau sinh băng huyết, mặt trắng như tờ giấy, mắt chưa kịp khép.
Có người u xơ ngực, vết bầm không tan, hoặc đau âm ỉ vùng sườn hạ vị, dai dẳng tháng này qua tháng khác.
Những lúc như vậy, người thầy thuốc không dùng nhân sâm – vì sợ khí nghịch, huyết tắc thêm,
cũng chưa vội dùng phá huyết – vì cơ thể đang suy.
Chỉ chọn một củ nhỏ màu xám đen, chắc nịch, tán mịn như cát, thơm như gừng ấm, vị ngọt hậu lặng sâu…
Đó là Tam Thất Bắc – vị thuốc quý hơn vàng – vừa cầm máu, vừa hóa ứ – vừa hồi phục khí huyết.
Giai thoại – Người lính bị thương và chén thuốc xám cứu mạng
Chuyện kể ở một chiến địa xưa, có người lính bị vỡ xương đùi, máu không ngừng chảy.
Người ta truyền nhau:
“Không có gì cầm máu nhanh hơn bột Tam Thất Bắc.”
Một già làng chạy vào rừng, mang ra củ khô đã để trong túi vải cả năm trời.
Tán ra, bón từng nhúm nhỏ vào miệng.
Máu từ từ ngừng, mắt người lính dần có ánh lại.
Sau này hỏi lại, ông chỉ nói:
“Củ ấy như người cha – không cần ồn ào, chỉ giữ lấy máu cho con sống tiếp.”
Tính vị và công năng – ngọt, hơi đắng, ôn, chỉ huyết – hoạt huyết – bổ khí – tiêu ứ
Tam Thất Bắc – vị ngọt nhẹ, hơi đắng, tính ấm, quy kinh can – vị, có công năng:
. Chỉ huyết – hóa ứ: dùng trong xuất huyết trong và ngoài, băng huyết, chấn thương máu tụ, trĩ ra máu, ho ra máu.
. Tiêu thũng – giảm đau: trị đau do huyết ứ, viêm sưng, u xơ, bầm tím lâu tan.
. Bổ khí huyết – tăng thể lực: dùng cho người suy nhược, sau phẫu thuật, sau sinh, khí huyết hư tổn.
Điểm đặc biệt:
vừa cầm máu – lại không sinh ứ, vừa phá huyết – lại không hao chính khí.
Là “thuốc hiếm có thể dùng trong cả hư và thực.”
Cách chọn thuốc tốt và phương pháp bào chế – củ chắc, khô, khi cắt có vòng hoa, mùi gừng nhẹ
Tam Thất Bắc là củ của cây Panax pseudoginseng, loại tốt:
• Củ tròn hoặc dài, màu xám đen – ruột màu nâu vàng hoặc xám ngà, có vân tròn như hoa thị khi cắt ngang.
• Nặng tay, chắc, không bở vụn, có mùi gừng thơm nhẹ, không ẩm mốc.
• Khi tán bột mịn như cát, ngửi thơm dịu – nếm có hậu ngọt thanh.
• Dùng bằng cách:
• Tán bột uống sống: cầm máu – tiêu ứ – trị đau.
• Sao với rượu: tăng tác dụng bổ khí huyết, hồi sức sau suy nhược.
• Phối với Bạch cập – Ngũ bội tử trị loét miệng, trĩ chảy máu, hoặc phối Xuyên khung – Đương quy – Một dược trị đau kinh nguyệt, u xơ.
Bên cạnh những gì ta đã biết…
Tam Thất Bắc có mặt trong nhiều bài thuốc nổi tiếng:
• Huyết phủ trục ứ thang gia Tam Thất – trị đau đầu huyết ứ, đau sườn, bầm tụ sau chấn thương.
• Tam Thất tán – chuyên trị băng huyết, xuất huyết tiêu hóa, ho ra máu.
• Bổ khí huyết hoàn – dùng cho người yếu sau sinh, phẫu thuật, mất máu nhiều.
Y học hiện đại xác nhận: chứa saponin, notoginsenosid, polyphenol, có tác dụng:
• Cầm máu, giảm viêm, tan máu bầm, chống oxy hóa, hỗ trợ tim mạch, tăng đề kháng.
• Giảm cholesterol, bảo vệ gan, cải thiện tuần hoàn ngoại vi.
Đừng quên…
. Không dùng cho người đang cảm sốt, nhiệt thịnh, xuất huyết do nhiệt.
. Dùng đúng liều (3–5g/ngày) – quá nhiều dễ gây bứt rứt, nôn.
. Người huyết hư, không có huyết ứ, không nên lạm dụng kéo dài.
Tam Thất – củ rễ nhỏ chặn lại máu chảy, kéo khí về, dưỡng âm thầm không phô trương
Không cần cờ quạt,
Không có hương bay,
Chỉ là một củ xám – khô – nằm yên trong túi thuốc,
Nhưng đã bao lần giữ lại được một mạng người,
và bao lần giúp khí huyết tụ về đúng chốn…
