Nhân Trần Bắc – làn gió mát lau sạch đục khí trong gan mật
Khi mùa hè đến, người ta hay thấy mệt, ăn không tiêu, ngực tức, bụng dưới đầy, da sạm, mắt vàng nhẹ – không hẳn là bệnh nặng, nhưng lại rất khó chịu. Gan mật như có điều gì bức bối, mà không biết gọi tên.
Lúc ấy, không phải thuốc bổ, cũng chẳng phải kháng sinh – mà chỉ cần một ấm nước sắc từ Nhân Trần Bắc, vài lát Cam thảo, chút Trần bì, đã thấy người nhẹ ra, giấc ngủ dịu lại, và gương mặt sáng hơn đôi phần.
Giai thoại: Người học trò lười ăn và thang thuốc phơi giữa gác trọ
Có cậu học trò mùa hè ôn thi, mà chẳng thiết ăn, bụng lúc nào cũng lình xình, da thì sạm, môi khô. Thầy đồ già biết chuyện, chẳng trách, chỉ gửi cho nắm thuốc gói trong lá chuối: Nhân Trần, Trạch tả, Cam thảo.
Dặn rằng:
“Đun lên uống thay nước. Đừng lo bệnh gì. Chỉ là gan đang nóng trong, mật đang đục, ruột đang buồn. Mà Nhân Trần là người an ủi nhẹ nhất cho mấy thứ ấy.”
Uống mười ngày, ăn ngon, nhớ bài, da sáng. Cậu học trò giữ mãi thói quen ấy suốt nhiều mùa thi sau…
Tính vị và công năng – đắng nhẹ, mát lành, thanh nhiệt – lợi đởm – tiêu thấp
Nhân Trần Bắc có vị hơi đắng, mùi thơm nhẹ, tính mát, quy kinh can – đởm – tỳ, là vị thuốc thanh nhiệt thấp, lợi mật, giải độc, điều hoà tiêu hoá và làm sáng da.
. Khi vàng da do viêm gan, tắc mật, gan nhiễm mỡ nhẹ, thường phối Chi tử, Hoàng cầm, Diệp hạ châu để thanh can – lợi đởm – tiêu độc.
. Khi bụng đầy trướng, chán ăn, rêu lưỡi vàng, miệng đắng, phối Bạch truật, Trần bì, Mộc hương để kiện tỳ – hóa thấp – điều khí.
. Khi mụn trứng cá, rôm sảy mùa nóng, phối Kim ngân hoa, Liên kiều, Xuyên tâm liên để giải độc – tiêu viêm.
. Dùng đơn độc sắc uống, hoặc nấu nước thay trà – nhẹ nhàng làm dịu gan mật nóng nhẹ.
Nhân Trần Bắc không phải là thuốc mạnh, nhưng nó là chiếc khăn ướt đặt lên trán gan đang sốt – dịu mà thấm.
Cách chọn thuốc tốt và các phương pháp bào chế – như chọn cành non phơi sớm giữa nắng đầu hạ
Nhân Trần Bắc tốt là cành nhỏ, màu nâu nhạt, thơm nhẹ, không vụn nát, không mốc, có sợi lông mảnh như ngải. Loại non sẽ thơm hơn, dược tính tốt hơn.
Cách dùng:
. Sắc uống – phối thuốc mát gan – lợi mật.
. Nấu nước thay trà mùa nóng.
. Kết hợp trong bài thuốc giải nhiệt tiêu hoá, chống dị ứng mùa hè.
. Dùng ngoài: nấu nước tắm cho trẻ bị rôm sảy, mẩn ngứa.
Người thầy thuốc xưa thường sao thơm nhẹ để dễ bảo quản và điều vị khi phối.
Bên cạnh những gì ta đã biết…
Nhân Trần Bắc có mặt trong nhiều bài thuốc trị gan mật như:
• Nhân Trần cao đơn – dùng trong viêm gan cấp, viêm túi mật.
• Tiêu dao tán gia vị – thanh can, điều khí, mát huyết.
• Sài hồ sơ can tán gia Nhân Trần – dùng cho người gan khí uất, ăn không tiêu.
Y học hiện đại xác nhận: chứa flavonoid, capillarisin, acid chlorogenic, có tác dụng chống viêm gan, tăng tiết mật, hạ men gan, chống oxy hóa nhẹ và làm mát da.
Đừng quên…
. Không dùng cho người tỳ hư, tiêu chảy do lạnh, cơ địa hàn.
. Dùng dài ngày nên phối kiện tỳ – tránh tổn vị khí.
. Không nên lạm dụng như trà hằng ngày với người thể hư, kém hấp thu.
Nhân Trần Bắc – cô gái ngải mỏng dạo qua mùa hạ, để lại chút mát cho gan mật u buồn
Không phải thuốc đắt,
Không phải vị nổi tiếng,
Nhân Trần Bắc chỉ là cành cỏ giữa nắng,
Nhưng biết lúc nào gan đang nóng,
Mật đang bức,
Ruột đang trầm…
Để dâng lên một chút thơm nhẹ
và một chén nước làm lòng người dịu lại.
