Ngọc Trúc – củ ngọc mềm nuôi dưỡng tàn âm đã hao mòn
Khi cơ thể đã gầy đi sau một trận bệnh, khi tiếng ho khan dài không dứt, môi khô, da tái, lưỡi đỏ không rêu, mạch nhỏ… đó là lúc tân dịch đã tổn, âm đã suy.
Không thể dùng những vị quá bổ khí – vì sẽ khô hơn. Cũng không thể tả hỏa – vì lửa ấy không phải thật hỏa, mà là lửa thiêu rơm khô – cháy vì thiếu nước.
Khi ấy, người thầy thuốc chọn Ngọc Trúc – một vị thuốc mềm như suối ngầm, để giữ lại tàn âm, thấm vào sâu tạng phế – thận – tỳ mà hồi phục từng giọt mát lành.
Giai thoại: Người đàn bà gầy ho khan và thang thuốc như sương sớm
Bà cụ hơn sáu mươi, gầy yếu sau cảm kéo dài, ho khan, đêm không ngủ, khô miệng, ăn ít, đại tiện táo. Uống thuốc ho không đỡ, càng uống càng khát. Thầy thuốc già bắt mạch, chỉ nói: “Không phải ho – mà là phế âm đã khô, phải tư âm cho nó dịu.”
Ông kê thang có Ngọc Trúc, Mạch môn, Sa sâm, Bạch biển đậu, Cam thảo – nấu thành canh thuốc, cho uống nóng mỗi tối.
Bà uống một tuần, miệng bớt khô, tiếng ho lặng dần. Da cũng mềm lại, giấc ngủ yên hơn. Bà bảo:
“Giống như có một làn sương rơi vào ngực, thấm qua từng sợi ho.”
Tính vị và công năng – ngọt mà mát, mềm mà sâu, tư âm – dưỡng phế – sinh tân – nhuận táo
Ngọc Trúc có vị ngọt, tính hơi hàn, quy vào phế – vị – thận, là vị thuốc tư âm thanh nhiệt, sinh tân chỉ khát, nhuận phế – trừ ho khan, táo bón âm hư, tiêu hao sau bệnh.
. Khi ho khan kéo dài, họng rát, miệng khô, đêm đổ mồ hôi nhẹ, dùng Ngọc Trúc phối Sa sâm, Mạch môn, Cam thảo – để dưỡng phế, tư âm, chỉ khái.
. Trong các chứng âm hư nội nhiệt, đái tháo đường thể hư hao, ăn ít, người gầy, khô táo, tiểu nhiều, dùng Ngọc Trúc với Thiên hoa phấn, Hoài sơn, Ngũ vị tử để sinh tân, chỉ khát.
. Với người suy nhược sau ốm dài, da khô, lưỡi đỏ, nóng nhẹ, ngủ không sâu, dùng cùng Thục địa, Bạch thược, Long nhãn, Toan táo nhân để dưỡng huyết – an thần – sinh âm.
Ngọc Trúc là suối nhỏ của người khô cạn, là bóng mát của tạng phế đang đỏ ran vì thiếu tân dịch.
Cách chọn thuốc tốt và các phương pháp bào chế – như chọn củ ngọc trắng chưa khô giòn dưới nắng
Ngọc Trúc tốt là củ trắng ngà, có vân mịn, mềm dẻo nhẹ, vị ngọt thanh, không đắng, không mốc. Khi bẻ ra có độ dai nhẹ, sờ không bở tay, là đạt.
Cách dùng:
. Sắc uống – trong bài tư âm thanh nhiệt: như Ngọc Trúc tán, Tư âm dưỡng phế thang.
. Chế biến nấu canh thuốc: dùng hằng ngày cho người sau ốm, người già khô táo.
. Tán bột làm hoàn: phối với Thiên môn, Hoài sơn cho người tiểu nhiều, ăn ít, khát khô.
. Hãm như trà: dùng kèm cẩu kỷ, mạch môn – dịu phế, sáng giọng.
Người thầy thuốc luôn dặn: Ngọc Trúc tuy mát, nhưng nếu dùng cho người tỳ vị hư hàn, tiêu chảy thì phải gia các vị ôn trung – để tránh “làm mát quá trong cái lạnh ngầm”.
Bên cạnh những gì ta đã biết…
Trong sách Bản Thảo Cương Mục, Lý Thời Trân viết: “Ngọc Trúc tư âm dưỡng vị, thanh hư nhiệt, trừ phế táo, là vật ôn hòa mà sâu.”
Y học hiện đại đã chứng minh Ngọc Trúc có khả năng làm dịu niêm mạc đường hô hấp, điều hòa đường huyết, giúp cải thiện tình trạng khô táo, hỗ trợ điều trị viêm phế quản mạn, đái tháo đường giai đoạn sớm.
Người xưa còn dùng Ngọc Trúc làm món ăn dưỡng sinh, nấu cháo, hầm với gà tiềm, giúp bổ âm mà không ngấy.
Đừng quên…
. Không dùng khi tiêu chảy, tỳ hư thấp nặng – vì dễ làm chậm tiêu.
. Người cảm lạnh, bụng đầy, nặng, mạch phù – tránh dùng.
. Dùng lâu cần phối vị kiện tỳ để âm không “ngâm” sinh trệ.
Ngọc Trúc – củ ngọc mềm thấm dịu khô hanh, nuôi lại suối ngầm trong cơ thể
Không cay ấm như phụ tử,
Không sực nồng như ngải cứu,
Ngọc Trúc là thìa nước mát giữa trưa nắng,
Là dòng sữa dịu cho phế – vị – thận đang cạn,
Là khúc gió nhẹ cuối mùa,
Đánh thức mạch nước ngầm trong thân thể đã quá khô.
