Huyết Dư Thán – từ tàn tro mà sinh ra huyết mới

Không phải mọi thứ bị đốt thành tro đều trở nên vô dụng. Trong y học cổ truyền, có một loại tro than rất đặc biệt – Huyết Dư Thán, chính là tóc người đốt tồn tính – nghĩa là đốt đến khi cháy đen nhưng không thành tro vụn – giữ lại tinh túy huyết khí trong hình hài mảnh mai.

Thứ tro ấy, tưởng như tàn dư bỏ đi, lại có thể cầm máu, hóa ứ, sinh huyết – dùng cho những thân thể đang rỉ rả huyết hư, huyết ứ, hay kinh huyết trào ra không ngừng.

Từ sợi tóc bỏ quên đến vị thuốc cứu người

Tương truyền, có một bà mụ già ở vùng sơn cước ngày xưa, một lần đỡ đẻ cho sản phụ bị băng huyết, máu trào ra như suối, thuốc bổ không kịp ngấm, gừng rượu không còn tác dụng. Trong cơn cùng quẫn, bà nhớ đến một bài thuốc cổ từng đọc – lấy tóc người thân, đốt tồn tính, nghiền mịn rồi hòa nước cho sản phụ uống. Bà cắt tóc mình, đốt ngay bên bếp lửa, rồi cho người mẹ uống trong lúc thoi thóp. Máu dừng lại, người dần ấm lên, sự sống níu lại bằng một nắm tro vừa mới cháy.

Từ đó, người vùng ấy giữ lệ cất tóc con trẻ, bởi tóc – nuôi từ huyết – có thể một ngày hóa thành vị thuốc giữ mạng. Câu chuyện ấy dần được ghi lại trong các y thư, và Huyết Dư Thán bước vào kho tàng của Đông y, như một thứ thuốc tro mà không hề tàn.

Tính vị và công năng – không hương, không sắc, chỉ âm thầm cầm máu, hóa ứ

Huyết Dư Thán có vị ngọt, tính ôn, quy vào can và tỳ, là vị thuốc chuyên dùng để cầm máu, tiêu huyết ứ, sinh huyết mới.

. Trong các ca băng huyết sau sinh, khi huyết ra không dứt, thân thể run rẩy, môi tím mặt trắng, chỉ một ít Huyết Dư Thán tán mịn hòa nước ấm là đủ giúp huyết dừng lại, cơ thể phục hồi.
. Trong bài thuốc Huyết Dư Thán hoàn, thường dùng cho phụ nữ sau sinh huyết ra quá nhiều, hoặc những trường hợp rong huyết kéo dài, người yếu ớt không thể dùng thuốc bổ ngay – vị tro tóc này âm thầm dọn đường cho huyết mới sinh ra.
. Với những vết thương chảy máu không cầm, đặc biệt là chảy máu cam hoặc tiểu tiện ra máu, có thể rắc bột Huyết Dư Thán vào hoặc pha nước uống để hỗ trợ cầm máu.
. Trong một số bài thuốc tiêu ứ huyết do chấn thương, Huyết Dư Thán phối cùng Xuyên khung, Đan sâm, Ngưu tất để vừa tan máu bầm, vừa dưỡng huyết sau tai nạn.

Khác với các vị cầm máu tính hàn như Tiểu kế, Bạch cập, Huyết Dư Thán thuộc tính ôn, nên dùng được cho cả người có hư hàn, người sau sinh khí huyết suy yếu – giúp dừng huyết mà không gây lạnh, tiêu ứ mà không làm tổn khí.

Cách chọn thuốc tốt và các phương pháp bào chế – tóc hóa than, giữ lại phần tinh túy của máu

Muốn có Huyết Dư Thán tốt, người ta dùng tóc đen của người khỏe mạnh, rửa sạch bụi bẩn, phơi khô rồi đốt tồn tính trên than hồng, sao cho tóc cháy thành màu đen sẫm, không còn mùi khét, nhưng vẫn giữ nguyên hình sợi.

Khi bẻ ra thấy dễ gãy, mịn, có ánh tro bóng là đạt. Nếu tóc cháy chưa đủ lửa sẽ có mùi khét nồng, còn nếu cháy quá sẽ thành than vụn, mất tác dụng y học.

Thường thì tóc được giã mịn thành bột, dùng rắc hoặc uống. Cũng có nơi đem tán với các vị điều huyết khác, tạo thành hoàn tán hoặc thuốc thang gia giảm tùy theo thể bệnh.

Người thầy thuốc khi dùng Huyết Dư Thán luôn phải quan sát kỹ mạch huyết, phân biệt hư – thực, hàn – nhiệt, bởi đây là vị thuốc tro, dễ tác động sâu đến huyết đạo, cần sự thấu hiểu thận trọng.

Bên cạnh những gì ta đã biết…

Ít ai biết rằng, tóc người trong văn hóa Đông phương không chỉ là phần ngoại hình, mà còn là phần thừa của khí huyết. Khi đem đốt, tóc trở thành hình hài cuối cùng của sinh lực – nên tro ấy cầm được máu, dừng được huyết, và dọn đường cho huyết mới sinh ra.

Một số y thư xưa như “Y Tông Kim Giám” và “Bản Thảo Cương Mục” đều ghi nhận Huyết Dư Thán là vị thuốc “tuy tàn mà sinh”, dùng được cho cả chảy máu trong lẫn ngoài, không gây phản ứng phụ nếu dùng đúng người, đúng liều.

Đừng quên…

. Không dùng Huyết Dư Thán cho người bị nhiệt huyết, huyết nhiệt bức ra ngoài, lưỡi đỏ, mạch sác – vì sẽ khiến huyết ứ tích lại bên trong.
. Không dùng lâu dài, vì tro tóc dễ gây bế huyết nếu dùng không đúng lúc.
. Phải phân biệt rõ hư – thực, không nên dùng trong rong huyết do khí huyết uất kết chưa thông.

Huyết Dư Thán – tàn tro giữ mạch máu, tro ấm lòng người mới sinh

Không còn mùi tóc, không còn hình dáng người,
Tro ấy, khi vào cơ thể,
Là sợi dây âm thầm ngăn lại những giọt máu đang tràn ra,
Là bàn tay nhỏ giữ lấy thân thể yếu mềm khỏi vụn vỡ.