02/05/2025

Quyên Tý Thang – Khi tay chân mỏi không vì gió, mà vì khí huyết chưa về

“Có những buổi sáng người ta thức dậy,
Bàn tay không thể cầm nổi chiếc lược…
Cánh tay mỏi như tre khô gãy gập,
Một lần đưa lên cũng phải nén thở thật sâu.”

Khi máu không nuôi đủ gân cơ…

Người phụ nữ ấy vốn khỏe mạnh, chỉ là sau đợt sinh con, cơ thể gầy đi, tay chân yếu dần. Ban đầu là những lúc không muốn cầm đũa. Rồi đến khi chải đầu cũng thấy mỏi. Có hôm, đang bế con, tay buông lơi không giữ nổi. Không tê, không nhức, chỉ đơn giản là… không còn sức. Mỗi cử động như bị kéo bởi sợi dây vô hình, nặng nề, dằng dặc. Không đau nhưng mệt. Không lạnh mà run. Không ốm mà kiệt. Những cánh tay bị “quyên tý” – nghĩa là không thể tự do vận động, không vì gãy xương hay thần kinh liệt – mà bởi huyết không đủ để nuôi cơ nhục.

Đó là lúc một bài thuốc được sinh ra – nhẹ nhàng như làn sương mai, nhưng đủ sâu để chạm tới gốc căn nguyên.
Quyên Tý Thang – bài thuốc dành cho những đôi tay mềm yếu vì máu đã không còn thấm đến từng sợi gân.

Giai thoại – Gánh nước bên sườn núi

Có một nữ thầy thuốc tên Tần Thị sống ven núi ở Lô Sơn. Bà nổi danh với những bài thuốc chăm sóc phụ nữ sau sinh. Người dân kể rằng: có lần, bà nhìn thấy một người mẹ gánh nước từ suối về, vai run lên từng đợt như không giữ nổi thùng nước, mà gương mặt vẫn cố mỉm cười. Tối đó, bà đến tận nhà. Người mẹ kể mình không sốt, không đau, chỉ là tay chân ngày một yếu đi. Bà Tần lặng lẽ trở về, soạn lại những vị thuốc bổ huyết, dưỡng tỳ, thông kinh lạc, và cho thêm vào những thành phần hành khí, hoạt huyết nhẹ nhàng. Bài thuốc ấy về sau người ta gọi là Quyên Tý Thang – bài thuốc dành cho những người tay chân yếu mềm vì huyết hư, khí suy.

Nguồn gốc bài thuốc

Quyên Tý Thang xuất hiện trong sách Y Tông Kim Giám – bộ sách y học quốc bảo đời Thanh, quyển Chứng Trị Chuẩn Thằng. Bài thuốc dùng chủ yếu trong các chứng quyên tý – tức tê yếu tay chân không do chấn thương, mà bởi khí huyết không đủ, kinh lạc mất nuôi dưỡng. Bài thuốc thường ứng dụng trong bệnh lý sau sinh, sau bệnh nặng, hoặc người hư yếu lâu ngày.

Thành phần bài thuốc

Hoàng kỳ (黄芪) – 12g: Đại bổ nguyên khí, cố biểu, nâng đỡ sức gân cơ như chiếc cột trụ giữ vững thành trì.
Đương quy (当归) – 12g: Dưỡng huyết, hoạt huyết, làm mềm gân cơ, giúp khí huyết lưu thông đến từng đầu ngón tay.
Xích thược (赤芍) – 10g: Thanh can, hoạt huyết, điều huyết mà không quá kịch, tránh huyết ứ sinh trệ.
Cam thảo (甘草) – 6g: Hòa trung, giải độc, điều vị, bảo vệ tỳ vị khỏi khí huyết vận hành mạnh làm tổn thương.
Khương hoạt (羌活) – 6g: Trừ phong thấp ở phần trên, giải uất nơi tay vai, làm thông kinh lạc đã bế tắc.
Phòng phong (防风) – 6g: Khu phong tán hàn, giúp tay chân được “mở lối” khỏi khí hàn nhập trệ.
Sinh khương (生姜) – 2 lát: Ôn trung, trợ dương, dẫn thuốc vào kinh lạc.
Đại táo (大枣) – 3 quả: Bổ tỳ dưỡng vị, phối hợp hoàn hảo với các vị khác để khí huyết sinh hóa ổn định.

Công dụng bài thuốc, dùng trong các trường hợp

Quyên Tý Thang chủ trị các chứng tay chân yếu mềm, không nhấc nổi, vận động khó khăn sau sinh, sau bệnh nặng, hoặc ở người khí huyết suy.
Đặc biệt hiệu quả với các biểu hiện:
– Cánh tay yếu, cử động khó khăn, không sưng, không tê rõ ràng
– Tay chân dễ mỏi, không có lực, đôi khi đau mơ hồ như bị kéo căng
– Lưỡi nhạt, mạch hư, ăn uống kém, ngủ không sâu

Phép chữa là bổ khí huyết – khu phong thấp – thông kinh lạc.
Khác với thuốc trị đau xương khớp do phong hàn thực chứng, Quyên Tý Thang dành cho những người không đau nhiều nhưng kiệt sức, yếu mềm.

Cách phối ngẫu, gia giảm theo từng thể bệnh

– Nếu tê nhiều: thêm Tang ký sinh, Thiên ma để tăng thông kinh lạc
– Nếu có đau nhức rõ: thêm Độc hoạt, Tần giao để trừ phong thấp mạnh hơn
– Nếu người mệt mỏi rõ rệt, sắc mặt nhợt: gia Nhân sâm, Bạch truật để kiện tỳ ích khí
– Nếu kèm sợ lạnh, tay chân lạnh: thêm Quế chi, Can khương để ôn dương, tán hàn

Bên cạnh những gì ta đã biết…

Có những trường hợp người bệnh sau đợt nhiễm virus, cơ thể yếu đi, không phục hồi được sức cơ dù đã hết sốt – dùng Quyên Tý Thang gia giảm có thể giúp phục hồi chức năng vận động rất tốt, miễn là chân khí chưa hoàn toàn hư thoát.

Một số y gia cổ truyền cũng phối hợp bài này với bài Tứ Quân Tử Thang trong những trường hợp tỳ hư nặng gây teo cơ nhẹ sau đợt bệnh nặng.

Hãy nhớ…

– Không dùng cho người đang có viêm khớp cấp, nóng đỏ, sưng đau rõ rệt
– Không nên dùng nếu tay chân yếu do thần kinh bị tổn thương nặng (liệt thật sự)
– Phải phân biệt rõ: yếu mềm do hư chứng khác hoàn toàn với liệt do trúng phong
– Phụ nữ sau sinh nếu còn sản dịch, chưa sạch, cần thận trọng khi dùng

Quyên Tý Thang – lời hồi sinh cho những cánh tay gãy gập trong lặng thầm

Có những lúc, chỉ cần nhấc tay lên mà không nổi,
Cũng đủ làm người ta muốn bật khóc.
Quyên Tý Thang không làm ai trở lại như xưa trong một ngày,
Nhưng sẽ là dòng chảy âm thầm –
Tưới lại từng sợi gân đã cạn máu,
Khơi dậy đôi tay từng buông bỏ chính mình.