Bổ Trung Ích Khí Thang – Khi khí không đủ để giữ lòng yên ở trung tâm
“Có những người mỏi không vì làm việc nặng, Mà vì bên trong không còn khí để nâng. Không sốt, không đau, nhưng uể oải như lá héo, Chỉ cần một bài thuốc đủ nhẹ – để thổi khí về gốc trung tâm.”
Giai thoại – Danh y Lý Đông Nguyên và khái niệm ‘Trung khí’
Lý Đông Nguyên – một trong Tứ đại danh y đời Kim – Nguyên, từng đối mặt với thời kỳ dịch bệnh, chiến tranh, người dân hao tổn cả khí huyết lẫn niềm tin. Ông thấy rằng, nhiều người không đau bệnh rõ ràng nhưng lả đi, không phải vì tà khí mạnh mà chính khí quá yếu – đặc biệt là khí trung tiêu.
Ông không chọn phương thuốc công phá hay tả hạ, mà dùng một phép dưỡng từ bên trong: dưỡng tỳ, nâng khí, đưa dương lên để toàn thân có lại sức. Từ đó, ông sáng chế Bổ Trung Ích Khí Thang (补中益气汤) – nghĩa là bài thuốc giúp khí mạnh lên từ gốc (trung tiêu), để sinh ra lực mà sống lại.
Nguồn gốc bài thuốc
Bổ Trung Ích Khí Thang được ghi trong sách Nội Ngoại Thương Biện Hoặc Luận của danh y Lý Đông Nguyên (1180–1251), người sáng lập học phái Dưỡng Tỳ Thăng Dương – nhấn mạnh tỳ vị là gốc sinh khí hậu thiên.
Bài thuốc này ra đời từ tư tưởng: “Tỳ sinh khí, khí thăng dương, dương thịnh thì huyết vượng – khí suy thì tất cả suy.” Vì thế, bài thuốc bổ khí này không chỉ bổ mà còn giúp khí tự vươn lên, không ứ trệ – như mặt trời mọc từ lòng đất.”
Thành phần bài thuốc
• Hoàng kỳ (黄芪) – 24g: đại bổ khí, thăng dương, cố biểu, sinh da thịt.
• Nhân sâm (人参) – 9g: ích khí, bổ trung, sinh tân.
• Bạch truật (白术) – 9g: kiện tỳ, táo thấp.
• Cam thảo (甘草) – 6g: điều hòa, trợ trung khí.
• Đương quy (当归) – 9g: dưỡng huyết, sinh khí, hoạt huyết.
• Trần bì (陈皮) – 6g: hành khí, hòa vị.
• Sài hồ (柴胡) – 6g: sơ can, thăng dương, dẫn thuốc lên.
• Thăng ma (升麻) – 6g: thăng khí, giải uất, đưa dương lên biểu.
Công dụng bài thuốc, dùng trong các trường hợp
Bổ Trung Ích Khí Thang dùng cho người tỳ khí hư – trung khí suy, biểu hiện:
• Ăn uống kém, tiêu hóa chậm, đầy bụng nhẹ
• Mệt mỏi dai dẳng, nói ít, hơi thở ngắn, hay thở dài
• Đầu choáng, tay chân lạnh, đi lại yếu, uể oải buổi chiều
• Mạch hư, lưỡi nhạt, da xạm, sắc kém
Thường dùng cho
• Người sau bệnh dài ngày, suy nhược, không sa trĩ
• Phụ nữ sau sinh yếu, ăn kém, hay hồi hộp
• Người già hoặc trẻ nhỏ có biểu hiện khí hư, không hấp thu
Cách phối ngẫu và gia giảm theo thể bệnh
• Nếu sốt nhẹ buổi chiều, ra mồ hôi trộm: thêm Bạch thược, Mẫu lệ
• Nếu tiêu chảy kèm hư hàn: gia Bào khương, Mộc hương
• Nếu có đàm ẩm, ngực nặng: thêm Bán hạ, Cát cánh
• Nếu mất ngủ: gia Toan táo nhân, Phục thần
• Nếu huyết hư rõ: tăng Đương quy, thêm Thục địa
Bên cạnh những gì ta đã biết…
Bổ Trung Ích Khí Thang là nền tảng của nhiều bài thuốc “thăng khí dưỡng trung” về sau như: Thăng Dương Ích Vệ Thang, Bổ Trung Thang gia vị, Thăng Ma Sài Hồ Thang…
Tại nhiều hiệu thuốc cổ, bài này được dùng làm thuốc dưỡng khí trước khi bắt đầu bổ huyết, vì người xưa nói: “Khí sinh huyết – không có khí, huyết không về được.”
Có thầy thuốc dùng bài này sắc với gạo lứt và củ sắn dây để điều trị người suy nhược sau sốt xuất huyết, hậu COVID, hoặc hậu cảm kéo dài.
Hãy nhớ:
Không dùng bài này cho người đang sốt cao, có viêm nhiễm cấp, đại tiện táo do thực nhiệt, hoặc có trướng bụng rõ do thấp nhiệt.
Bài thuốc bổ nhưng nhẹ – nếu dùng sai thể dễ gây mất ngủ, khát nhẹ, đầy bụng.
Dùng tốt nhất vào sáng sớm hoặc trưa, tránh uống buổi tối – vì dương khí được nâng dễ gây tỉnh táo hơn vào đêm.
Bổ Trung Ích Khí Thang – Một hơi thở âm thầm đi lên từ lòng đất
Không cần phải có bệnh thật nặng mới cần thuốc. Có những lúc chỉ là mình thấy mình rớt xuống một chút, không rõ vì đâu, và muốn được đỡ nhẹ nhàng từ bên trong.
Bổ Trung Ích Khí Thang là như thế – không kéo ai dậy, chỉ đỡ ở trung tâm, để khí dần quay về, ánh sáng dần lan ra.
Một người không còn thở dài, Một bước chân vững hơn trong chiều mỏi, Một bữa cơm ăn ngon mà không đầy, Một người biết mình… đang sống.
