Tứ Quân Tử Thang – Khi một hơi thở yếu chỉ cần được nâng đỡ nhẹ nhàng
“Có những người không bệnh, nhưng cứ thở ngắn từng ngày, Ăn ít, nói khẽ, người nhẹ như giấy mà không thấy đau đâu cả. Ấy là khi khí đã cạn, gốc đã yếu, Chỉ cần một bàn tay – đỡ nhẹ từ trung tâm mà họ sống lại.”
Giai thoại – Một bài thuốc khai sinh từ lòng thương của danh y Đổng Nguyên
Tứ Quân Tử Thang ra đời vào thời Kim Nguyên, gắn liền với một trong “bốn đại danh y” – Đổng Nguyên, người khai sáng Trung thổ học phái, với chủ trương: “Tỳ vị là gốc của hậu thiên, muốn chữa bệnh phải từ khí mà dưỡng.”
Chuyện kể rằng trong một đợt mất mùa, rất nhiều người dân đói lả, không bệnh rõ ràng nhưng ai cũng mệt, lả người, nói nhỏ, đi chậm, ăn vào lại đầy bụng. Khi các thầy thuốc khác bối rối, Đổng Nguyên quan sát kỹ, nhận ra đó là chứng khí hư trung tiêu – một tình trạng tỳ vị yếu không sinh được khí.
Ông không cho thuốc tán hàn hay giải biểu, mà lập ra bài thuốc gồm 4 vị như 4 trụ cột vững chãi để nâng khí từ bên trong: Nhân sâm – Bạch truật – Phục linh – Cam thảo. Tên bài thuốc là Tứ Quân Tử Thang – nghĩa là “bài thuốc của bốn người quân tử”, mỗi vị đều điềm đạm, chính trực, không xung đột nhau mà cùng nâng đỡ cho một cơ thể mỏng manh sống lại.
Nguồn gốc bài thuốc
Tứ Quân Tử Thang (四君子汤) là bài thuốc kinh điển trong Y học cổ truyền, xuất hiện trong sách Đổng Thị Tuyển Y Tâm Pháp của Đổng Nguyên (Đổng Trung Thư) – người chủ trương tôn trọng Tỳ Vị, coi Tỳ là gốc sinh khí, là trung tâm chuyển hóa để sinh dưỡng hậu thiên.
Bài thuốc được gọi là “Quân Tử” vì tính ôn hòa, khí vị bình ổn, có thể dùng lâu dài cho người khí hư tỳ nhược, không gây lệ thuộc, không phát sinh tà khí – rất giống như tính cách của người quân tử: có đức, không xung đột, luôn nâng đỡ mà không phô trương.
Thành phần bài thuốc
• Nhân sâm (人参) – 9g: đại bổ nguyên khí, ích tỳ vị, sinh tân dịch.
• Bạch truật (白术) – 12g: kiện tỳ, táo thấp, trợ tiêu hóa.
• Phục linh (茯苓) – 12g: kiện tỳ, lợi thủy, an thần nhẹ.
• Cam thảo (甘草) – 6g: điều hòa các vị, bổ trung, hoãn cấp.
Công dụng bài thuốc, dùng trong các trường hợp
Tứ Quân Tử Thang chuyên dùng cho chứng khí hư trung tiêu, với biểu hiện:
• Ăn uống kém, hay đầy hơi, tiêu hoá chậm
• Cơ thể mệt mỏi, yếu sức, hơi thở ngắn, giọng nhỏ
• Mạch hư nhược, tay chân lạnh, da xanh nhợt
• Người sau bệnh dài ngày, người già yếu, trẻ nhỏ biếng ăn
Cách phối ngẫu và gia giảm theo thể bệnh
• Tỳ khí hư kèm thấp: thêm Trần bì, Hậu phác (→ Lục Quân Tử Thang)
• Có ho lâu ngày: phối Ngũ vị tử, Bán hạ, Sa sâm
• Tiêu hóa kém, bụng đầy: thêm Thần khúc, Mạch nha
• Trẻ nhỏ chậm lớn, kém ăn: gia Sơn dược, Liên nhục
• Suy kiệt sau bệnh nặng: phối Thập toàn đại bổ thang
Bên cạnh những gì ta đã biết…
Tứ Quân Tử Thang được xem là bài thuốc mẫu trong bổ khí – từ đây sinh ra hàng chục bài khác: Lục Quân, Bát Trân, Thập Toàn, Sâm Linh Bạch Truật tán…
Nhiều thầy thuốc truyền thống dùng bài này như bài đầu tiên để lấy lại tỳ vị sau đợt kháng sinh kéo dài, sau sốt cao, sau ốm dậy không ăn được. Có nơi nấu bài này như nước dùng cho cháo trắng, dùng cho người già ốm yếu hoặc sau mổ.
Một vài vùng nông thôn Bắc Bộ gọi bài này là “thuốc dựng dậy” – vì thấy chỉ cần vài thang là người ốm có thể ngồi dậy, nói chuyện lại, da có hồng hơn.
Hãy nhớ:
Tứ Quân Tử Thang không dùng trong các trường hợp thực nhiệt, thấp trệ rõ, tiêu chảy do thấp, sốt cao, đầy bụng không tiêu.
Thuốc bổ khí nhưng phải dùng đúng lúc – đúng người. Nếu dùng khi không hư thật sẽ khiến cơ thể sinh nhiệt âm ỉ, bụng đầy, khát nhiều, mất ngủ nhẹ.
Tứ Quân Tử Thang – Bốn người quân tử nâng một người đang gục xuống
Có những bài thuốc không rực rỡ, không cấp tốc, không kỳ tích. Chúng chỉ là bốn người bạn âm thầm, ngồi quanh người bệnh, mỗi người một tay, nhẹ nhàng nâng lên thân thể đang lặng đi vì mất khí.
Tỳ yếu chẳng cần gió mạnh, Chỉ mong có hơi ấm đủ đỡ từng bữa cơm, Một chén thuốc thơm như đất sau mưa, Một người sống lại – không cần ép.
