Băng Phiến – hương kết thành tuyết, vị thuốc khai khiếu, giải độc, tiêu viêm, sát trùng dịu dàng
Trong chiếc hũ sành cũ của nhiều gia đình xưa, thường có một mảnh nhỏ như sáp, trắng như tuyết, thơm dịu mà cay – ấy chính là Băng Phiến. Một chất thơm, được kết tinh từ nhựa cây quý – không chỉ để giữ thơm áo quần, mà còn là vị thuốc được lưu truyền trong Đông y với sức mạnh làm tỉnh thần, khai khiếu, tiêu viêm, sát trùng và giảm đau.
Dù nhỏ, dù nhẹ, nhưng Băng Phiến luôn khiến người ta nhớ – bởi chỉ một hạt cũng đủ làm sạch một chiếc tủ, xua đi côn trùng, giữ lại mùi hương thanh sạch. Và với người bệnh, chỉ một chút tán nhỏ cũng có thể làm tỉnh người mê, thông khiếu đang bế, và làm dịu vùng đau nhức.
Giai thoại – hạt hương cứu đứa trẻ mê man trong ngày hè nực
Có đứa trẻ sốt cao giữa trưa hè, người nóng ran, mắt lim dim, mê man không tỉnh. Bà nội lục tìm trong rương cũ, lấy ra một hạt nhỏ như viên kẹo trắng, tán ra pha vào nước ấm, rồi thoa lên trán, ngửi nhẹ. Một lúc sau, đứa trẻ cựa mình, mồ hôi toát ra, mắt mở dần.
Đó chính là Băng Phiến – vật nhỏ mà công lớn. Sau lần đó, bà dặn: “Cái này để dành cho lúc nguy – không dùng bừa, nhưng phải có.”
Nguồn gốc của vị thuốc
Băng Phiến còn gọi là Long não tinh, được kết tinh từ nhựa hoặc tinh dầu cây Long não (Cinnamomum camphora) – một loài thân gỗ lớn thuộc họ Long não (Lauraceae), sống nhiều ở Trung Quốc, Nhật Bản, Việt Nam (miền Trung – Tây Nguyên).
Tinh dầu được chiết xuất từ gỗ hoặc lá cây long não, rồi qua chưng cất và kết tinh sẽ thu được Băng Phiến – tinh thể trắng, nhẹ, dễ bay hơi, mùi thơm mát dễ chịu.
Thành phần – tinh khiết như tuyết, cay mà khai, thơm mà tỉnh
Băng Phiến (0,1 – 0,5g trong toa thuốc) – vị cay, đắng, tính hàn, hơi độc – quy kinh Tâm – Tỳ – Phế. Thành phần chủ yếu là Cineol, Camphor, Borneol, mang tác dụng khai khiếu tỉnh thần – tán hàn chỉ thống – tiêu viêm sát trùng – giải độc.
Là một trong những vị thuốc đặc biệt, không dùng theo liều lượng thông thường, mà luôn dùng rất nhỏ – chỉ vài phần trăm gram – đủ để dẫn thuốc vào sâu, khai mở vùng bị bế tắc.
Công dụng – khai khiếu tỉnh thần, tiêu viêm trừ độc, sát trùng, trấn thống
Trong y học cổ truyền, Băng Phiến có công năng: khai khiếu tỉnh thần – tiêu viêm – giải độc – chỉ thống – tán hàn – trừ đàm – sát trùng ngoài da.
Thường dùng trong các chứng:
• Hôn mê nhẹ, ngất xỉu, trúng phong, trúng thử.
• Đau đầu, chóng mặt, tức ngực do khí trệ, đàm trọc.
• Lở loét, vết thương nhiễm trùng, côn trùng đốt.
• Nhiễm trùng tai mũi họng, viêm xoang nhẹ, đau răng, viêm họng.
Một số cách dùng ứng dụng:
• Tán nhỏ phối vào các hoàn tán khai khiếu: như An cung ngưu hoàng hoàn, Tô hợp hương hoàn.
• Hòa với dầu, rượu xoa bóp ngoài da: trị đau nhức, sưng tấy, viêm.
• Chế thành thuốc xịt, thuốc nhỏ tai – mũi – họng: sát trùng nhẹ, thông khí.
• Pha nước bôi ngoài: trị côn trùng cắn, ngứa ngáy, viêm da.
Cách lựa chọn dược liệu và bào chế
Băng Phiến là tinh thể kết tinh từ nhựa cây Long não (Cinnamomum camphora), được thu bằng phương pháp chưng cất hơi nước. Loại tốt là những khối tinh thể trắng trong hoặc trắng đục nhẹ, nhẹ tay, dễ vỡ, khi để ngoài không khí dễ bốc hơi, mùi thơm hắc mát đặc trưng lan nhanh và sâu. Nếu băng phiến có màu vàng, lẫn tạp, có mùi chua hoặc khét, hoặc ẩm mốc thì đã giảm chất lượng.
Sau khi kết tinh, Băng Phiến không cần bào chế cầu kỳ – chỉ cần được bảo quản nơi khô ráo, kín hơi, tránh ánh sáng và nhiệt độ cao để giữ nguyên khí vị. Khi dùng, thường tán bột nhỏ để hoàn, hoặc hòa tan vào thuốc đắp ngoài. Với liều cực nhỏ, Băng Phiến có thể khai khiếu, tỉnh thần; còn trong các bài thuốc bôi ngoài, nó giúp tiêu độc, giảm sưng, chống viêm. Nhẹ như khói, sắc như gió, nhưng Băng Phiến lại là thứ “mở cửa” nhanh nhất cho những tâm thần bị bế tắc, và xua đi những khí độc ẩn sâu dưới da thịt.
Bên cạnh những gì chúng ta đã biết thì…
… vẫn còn những điều tinh tế về “hạt hương thuốc” này:
• Băng Phiến được xem như chất dẫn hương – dẫn thuốc vào khiếu – rất hay dùng trong các bài thuốc khai khiếu cho người mê man, bế tắc thần trí.
• Khi kết hợp đúng, liều nhỏ Băng Phiến sẽ mở được vùng khí huyết bế tắc, đưa thuốc vào Tâm – Can – não bộ nhanh chóng.
• Ngoài ra, Băng Phiến còn có mặt trong nhiều bài thuốc ngậm – súc miệng – nhỏ mũi – nhỏ tai dân gian, vừa sát khuẩn nhẹ vừa thơm mát.
Về cách bào chế ứng với công dụng:
• Tán rất nhỏ (vi mạt) – trộn trong hoàn, tán, cao đơn hoàn tán.
• Không sắc uống, chỉ dùng ngoài hoặc phối lượng cực nhỏ.
• Không dùng riêng, không dùng kéo dài, không tự dùng với liều cao.
Gia giảm tùy thể bệnh:
• Nếu trúng phong – ngất xỉu: phối an tức hương, xạ hương, ngưu hoàng.
• Nếu viêm họng – nhiệt miệng: phối ngưu bàng tử, hoàng cầm, huyền sâm.
• Nếu đau răng, viêm lợi: phối với đinh hương, bạc hà, cam thảo.
• Nếu viêm da, côn trùng đốt: hòa với dầu mè, tinh dầu tràm, xoa ngoài.
Đừng quên:
Băng Phiến có tính cay hàn mạnh, hơi độc, không dùng cho phụ nữ có thai – trẻ nhỏ – người thể hư lâu ngày.
Không uống trực tiếp. Dùng sai liều dễ gây kích ứng, chóng mặt, buồn nôn, rối loạn thần kinh.
Phải bảo quản nơi khô mát, kín – vì dễ bay hơi.
Không phối với thuốc quá nóng hoặc quá lạnh mà mất cân bằng.
Băng Phiến – kết tinh thơm trong tĩnh, vị thuốc mở đường khi thần trí bế tắc
Có những lúc, cơ thể như chiếc cửa đóng kín – thần trí không rõ, đàm nghẽn tắc, đau nhức bủa vây. Lúc ấy, chỉ cần một chút Băng Phiến, nhẹ như hạt sương, thơm như sợi gió, mát như cơn lành trong ngày nóng – là có thể khai khiếu, làm tỉnh, làm dịu, làm sạch.
Một vị thuốc như hương thơm mỏng – nhẹ nhàng đánh thức mà không hề làm đau.
“Từ thân cây long não,
Giọt nhựa kết thành hoa.
Băng Phiến – hạt tuyết nhỏ,
Dẫn người về tỉnh ra…”
