Bạch Phục Linh – rễ đất trắng ngà, vị thuốc an thần, lợi thủy, dưỡng tỳ âm thầm
Giữa lòng đất sâu, nơi rễ cây âm thầm bám rễ, có một khối tròn trắng ngà – không hoa, không lá, không hương thơm – nhưng mang trong mình một sức mạnh lặng lẽ. Ấy là Bạch Phục Linh, một vị thuốc tưởng như trầm lắng, nhưng chính sự trầm lắng ấy lại giúp giữ lại khí tỳ, tiêu trừ thấp trệ, làm dịu tâm trí và làm nhẹ cơ thể.
Không ồn ào như vị bổ khí, không sắc sảo như thuốc giải độc, Bạch Phục Linh chỉ âm thầm hút bớt thủy thấp dư thừa, làm cho lòng người bớt nặng, tỳ vị khỏe hơn, giấc ngủ yên hơn.
Giai thoại – khối linh đất cứu bà mẹ trẻ sau sinh
Xưa có một người phụ nữ sau sinh thường xuyên mệt mỏi, cơ thể phù nhẹ, chân tay nặng nề, ăn không ngon, đêm ngủ mộng mị, tâm trí bồn chồn. Nhiều phương thuốc bổ huyết, dưỡng âm đều chưa cải thiện. Một lương y già nhìn kỹ, chỉ nhẹ nhàng bốc thang gồm Bạch Phục Linh, ý dĩ, trần bì, cam thảo.
Vài ngày sau, người nhẹ dần, ăn được, ngủ yên, cơ thể ráo bớt. Lương y chỉ cười: “Không phải cứ bổ là tốt. Có khi chỉ cần rút bớt ẩm thấp – là đủ để tạng phủ tự mạnh lên.”
Nguồn gốc của vị thuốc
Bạch Phục Linh là phần nấm cộng sinh ký sinh trên rễ cây thông, có tên khoa học là Poria cocos – mọc sâu dưới đất rừng, đặc biệt tại các vùng núi cao như Lạng Sơn, Hòa Bình, Kon Tum…
Loại Bạch Phục Linh tốt thường có hình khối tròn hoặc bầu dục, vỏ ngoài nâu xám, ruột bên trong trắng mịn, chắc. Được phơi khô, thái lát mỏng hoặc tán bột để làm thuốc.
Thành phần – đất mà dưỡng tâm, tĩnh mà thấm sâu
Bạch Phục Linh (10 – 30g) – vị ngọt nhạt, tính bình, quy vào kinh Tâm – Tỳ – Thận. Thành phần chứa polysaccharid, pachymaran, triterpenoid, β-pachymose, ergosterol… có tác dụng kiện tỳ lợi thủy – an thần – hóa đàm – ích tỳ vị – tăng miễn dịch nhẹ.
Chính sự trung hòa, không nóng không lạnh, không mạnh không yếu – lại làm nên cái dễ tiếp nhận, dễ dung nạp, dễ lan tỏa sâu trong cơ thể – điều mà không phải vị thuốc nào cũng làm được.
Công dụng – kiện tỳ, lợi thủy, an thần, hóa đàm, ích khí
Trong y học cổ truyền, Bạch Phục Linh có công năng: lợi thủy thẩm thấp – kiện tỳ hòa vị – an thần định chí – hóa đàm trừ trệ.
Thường dùng trong các chứng:
• Tỳ hư tiêu chảy, ăn kém, đầy bụng, người nặng nề.
• Phù nề nhẹ, tiểu tiện ít, nước tiểu vàng sậm.
• Tâm phiền, mất ngủ, lo âu, hay mộng mị, hồi hộp nhẹ.
• Ho đàm nhiều, dẻo, khó khạc, đặc biệt do tỳ hư sinh thấp đàm.
Một số bài thuốc ứng dụng:
• Tứ Quân Tử Thang: phối bạch truật, đảng sâm, cam thảo trị tỳ hư.
• Lục Vị Địa Hoàng Hoàn gia Phục Linh: trị tỳ thận dương hư.
• Phục Linh Canh: nấu với ý dĩ, hoài sơn làm món ăn kiện tỳ tiêu thũng.
• An thần thang: phối toan táo nhân, viễn chí, long nhãn trị mất ngủ do tỳ tâm hư.
Cách lựa chọn dược liệu và bào chế
Bạch Phục Linh là phần nấm ký sinh quanh rễ cây thông già, thường sống nơi rừng sâu đất cát, nơi thông cắm rễ sâu hút dưỡng khí trời đất. Vị thuốc tốt phải là khối đặc chắc, màu trắng ngà đến vàng nhạt, mặt cắt mịn, đều bột, không xơ, không rỗng. Khi bẻ thấy nhẹ tay, khô giòn, mùi thơm nhẹ như hương gỗ non. Loại phục linh xốp, có vết đen, lẫn gỗ thông, hoặc ruột thâm sẫm, mốc mùi là không đạt.
Sau khi khai thác, Phục Linh được cạo sạch vỏ ngoài, chẻ thành khối vừa, thái lát mỏng hoặc tán vụn, rồi phơi âm can giữ nguyên khí vị. Tùy mục đích, có thể sao vàng để kiện tỳ mạnh hơn, hoặc tẩm gừng khi muốn dẫn khí về trung tiêu, tiêu phù. Trong các bài thuốc bổ tỳ thấp, dưỡng tâm an thần, Bạch Phục Linh thường góp mặt như một vị thuốc nền – âm thầm làm nhẹ cơ thể, điều hòa nước và khí, giúp thân an, tâm tĩnh.
Bên cạnh những gì chúng ta đã biết thì…
… vẫn còn nhiều điều khiến khối đất trắng ngà này thêm phần quý giá:
• Bạch Phục Linh không chỉ là thuốc – mà là thực phẩm dưỡng sinh, dùng lâu ngày rất an toàn, nhất là với người tỳ yếu, phù nhẹ, hay lo âu.
• Có thể sắc nước, nấu cháo, hãm trà hoặc phối vào món ăn thường ngày – phù hợp cho người cao tuổi, phụ nữ sau sinh, trẻ nhỏ thể nhược.
• Dùng kết hợp với Quế chi, Cam thảo giúp điều hòa âm dương, tăng khả năng hấp thu của tỳ vị.
Về cách bào chế ứng với công dụng:
• Tán bột uống giúp an thần, lợi tiểu.
• Sao vàng hoặc sao với gạo để tăng tác dụng kiện tỳ, giảm tính hàn.
• Tẩm rượu sao dùng trong các chứng tỳ hư, đàm thấp nặng nề.
Gia giảm tùy thể bệnh:
• Nếu tỳ hư tiêu chảy: phối bạch truật, hoài sơn, ý dĩ.
• Nếu mất ngủ, tâm phiền: phối toan táo nhân, viễn chí, cam thảo.
• Nếu phù tiểu ít: phối trạch tả, phục linh bì, râu ngô.
• Nếu ho đàm dẻo do tỳ yếu: phối bán hạ, trần bì, mạch môn.
Đừng quên:
Bạch Phục Linh tính bình, dễ dùng, nhưng không thích hợp với người âm hư, táo bón, miệng khô, gầy nóng trong.
Không nên dùng đơn độc kéo dài nếu không có phù, thấp – vì có thể khô tân dịch.
Người đang sốt cao, cảm mạo phong nhiệt nên tạm ngưng dùng.
Bạch Phục Linh – đất trắng nuôi người, an tâm dịu nhẹ như mây
Khi người đã quá mỏi mệt vì ẩm thấp, vì ăn uống không tiêu, vì những đêm ngủ không trọn, chỉ cần một chén nước sắc từ Bạch Phục Linh – là đủ để tạng tỳ có lại sức, tâm thần được yên. Một khối đất trắng ngà – không rực rỡ, không đậm mùi – mà có thể làm dịu từ bụng đến lòng.
“Không là hoa mà nở,
Không là rễ mà sâu.
Trắng ngà như mây vỡ,
Dưỡng tỳ, giữ giấc thâu…”
